ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİNİN KELİME ÖĞRENME STRATEJİLERİNİN ÇEŞİTLİ DEĞİŞKENLER BAKIMINDAN İNCELENMESİ (ANKARA İLİ ÖRNEĞİ)
ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİNİN KELİME ÖĞRENME STRATEJİLERİNİN ÇEŞİTLİ DEĞİŞKENLER BAKIMINDAN İNCELENMESİ (ANKARA İLİ ÖRNEĞİ)
Hüseyin ÇEVİK
Şenol ORAKCI
Osman AKTAN
Çetin TORAMAN
Burak AYÇİÇEK
Anahtar Kelimeler: Yabancı Dil, Kelime Öğrenme, Başarı
foreign language; vocabulary learning; achievement
1.GİRİŞ
Günümüz bilgi toplumunda, yaşam boyu öğrenmenin ve bireysel gelişmenin en önemli
aracı dildir. İnsanlar okuma, yazma, anlama, sorgulama, düşünme, sorun çözme gibi
zihinsel becerileri dil aracılığıyla edinmektedirler. Dil, hem zihinsel gelişmenin
göstergesi hem de anlamanın aracıdır
(Güneş, 2011; Özbay ve Melanlıoğlu, 2008)
. Dil
öğretimi alanında vazgeçilemez ögeler kelimelerin öğretilmesi ve öğrenilmesidir.
Nitelikli bir kelime öğretimin gerçekleşmesi için öğrencilerin iyi bir kelime bilgisine
sahip olması gereklidir (Büyükikiz ve Hasırcı, 2013).
Kelime öğrenimi ve kelime öğrenme stratejileri, dil öğrenme sürecinin temel
unsurlarından biridir. Öğrenciler sosyal ve eğitim hayatlarında kendilerini en iyi dil ile
ifade ederler. Bir konuda bilgilerin ve düşünce biçiminin ortaya konulmasında kelime
seçimi, kelime kullanımı oldukça önemlidir. Öğrencilerin kendileri için en uygun
öğrenme stratejisini belirleyerek, kelime hazinelerini zenginleştirmeleri yabancı dil
öğreniminde bir gerekliliktir (MEB, 2010). Bireyin kelime hazinesinin zengin olması,
kişinin okuduğu kaynakları anlatmasını, düşündüklerini ve kendini daha rahat ifade
etmesini sağlar
(Karatay, 2007)
. Kendini rahat ifade eden bireyler, okul hayatı, sosyal
hayat ve çalışma hayatında daha başarılı iletişim kurar ve bireyler arası etkileşim sağlarlar
(
Kurudayıoğlu, 2005
). Etkili bir iletişim sağlamak için bir kelimeyi öğrenmenin yanı sıra
öğrenilen kelimeyi hatırlamak ve gerekli olduğu durumlarda kullanabilmek gerekir.
Yabancı bir kelimeyi öğrenirken kelimenin anlamı, işlevi ve gramer bilgisi yönleriyle de
bilinmesi gerekir (Çelikkaya, 2012).
Kelime öğretiminde düzey, ilgi ve ihtiyaçlar göz önüne alındığında kelime öğretim
yolları çeşitlilik gösterebilir
(Apaydın, 2007; Özbay ve Melanlıoğlu, 2008)
. Bireyler bir
dili yabancı dil olarak öğrenirken farklı kelime öğrenme stratejisi kullanırlar. Yapılan
araştırmalar, öğrenciler tarafından tercih edilen kelime öğrenme stratejilerinin
sınıflandırılması açısından farklılıklar ortaya koymuştur
(Cohen vd., 1997; Cook, 2001;
Lawson ve Hogben, 1996; Gu ve Johnson, 1996; Fan, 2003; Schmitt ve Mccarthy, 1997
; Stoffer, 1995)
. Cohen vd. (1997) yeni bir kelimenin bellekte kalıcı hale gelmesi için
dört temel stratejinin uygulanması gereğine dikkat çekmiştir. Bu stratejileri, kelime ve
anlamını kalıcı duruma gelinceye kadar ezberlemek, kelimenin ekleri ve kökü ile yapısını
analiz etmek, eşanlamlı kelimeleri kelimenin yapısına göre kümeleme ve başka bir cümle
ile bağlama, yabancı dil kelimesi ile ilgili bilişsel bir bağ oluşturma olarak ifade etmiştir.
Cook (2001) kelime öğrenme stratejilerini kelimenin anlamını anlamak için stratejiler
(bağlamdan tahmin etme, çıkarım yapma, kökteşlerinden tahmin etme) ve kelimeyi
edinmek için stratejiler (tekrarlama ve ezberleme, var olan bilgilerle ilişkilendirme,
zihinde kelimeleri organize etme) olmak üzere ikiye ayırmıştır. Schmitt ve Mccarthy
(1997) kelime öğrenme stratejilerini, keşfetme ve pekiştirme olmak üzere iki temel
kategoriye ayırmışlardır. Öğrencinin ilk kez karşılaştığı kelimeleri belirleyerek kalıcı
hale getirebilmeleri için kullandığı keşfetme stratejilerini kendi içinde belirleme ve sosyal
stratejiler olarak ikiye ayırmıştır. Öğrenilen kelimenin kalıcılığını sağlamaya yönelik
pekiştirme stratejilerini ise; sosyal, bellek, bilişsel ve yürütücü biliş stratejileri altında
belirtmiştir. Her stratejinin temel amacı kelimeleri kullanma, tekrar etme, hatırlama ve
nihayetinde kelime öğrenmeyi kalıcı hale getirmektir.
Stoffer (1995)
bireysel farklılıkları
esas alan dil kullanımı, özmotivasyon, zihinsel bağ kurma, hafıza, kelimeleri organize
etme, yaratıcılık, kaygı önleme, fiziksel ve işitsel olmak üzere dokuz stratejiyi esas alan
kelime öğrenme stratejileri envanterini geliştirmiştir. Hogben ve
Lawson (1996)
ise
kelime öğrenme stratejilerini kendi öğrencilerinin kelime öğrenimleri aşamalarında
edindikleri gözlemlerine dayalı olarak sınıflandırmışlardır. Kelime öğrenme stratejileri
tekrar stratejileri (kelimeleri okuma, tekrar, kelime ve anlamını yazma toplu tekrar,
öğrenmeyi test etme), kelime özelliklerinin analiz edilmesi (önek, kelime heceleme,
kelimelerin sınıflandırılması), basit ayrıntılama (bağlamın yalın kullanımı, benzerlik, ses
ilişkisi) ve karmaşık ayrıntılama (bağlamın karmaşık kullanımı) olarak açıklamışlardır.
Kelime öğrenme stratejileri; öğrenicilere daha hızlı, özerk, daha etkili kelime öğrenme
ve öğrendikleri kelimeleri yeni durumlara transfer etme, öğrenilenleri kalıcı hale getirme,
öğrenilenleri hatırlama, öğrenilen kelimeleri kullanılma, kelime öğreniminde yüksek bir
başarı elde edilmesini ve dolaylı olarak bireyin yabancı dili içselleştiri (...truncated)