De halve waarheid
D e h a l v e w a a r h e i d
A n d ré We e l
Deze slogan is populair bij verzuimbureaus, arbodiensten, advies- en trainingsbureaus. Google er maar eens mee! Steeds zie je dezelfde woorden en zinnen. Ze praten elkaar allemaal braaf na. Ook een aantal bedrijfsartsen dweept ermee. Het is hun 'gedragsmodel'. Dat valt me steeds op als ik me er kritisch over uitlaat. Zoals ik onlangs deed in mijn blogs in Medisch Contact.1,2 Voorstanders van de slogan laten van zich horen.3 De tegenstanders zijn blij dat iemand het eindelijk durft te zeggen. Alsof het om de nieuwe kleren van de keizer gaat. Ik heb allang het gevoel dat er iets mis is met deze slogan. Zo simpel, zo populistisch kan het in werkelijkheid toch niet zijn! Daarom heb ik hem maar eens op de snijtafel gelegd. Ik ga voor u de slogan in drie stappen ontleden. Zo heb ik het vroeger als medisch student geleerd op de snijzaal. Stap 1 is het niveau van de huid: de oppervlakte. Stap 2 is het onderhuidse vet- en steunweefsel. Stap 3 is het skelet: de intentie er achter.
-
Stap 1: de oppervlakte. De slogan ziet er glad uit. Hij
bekt lekker. Als slogan is hij geslaagd. Hij creëert een
scherpe tegenstelling tussen twee begrippen die normaal
in één adem worden genoemd: ziekte en verzuim. Ziekte
en verzuim gaan vaak samen, maar passen eigenlijk niet
goed bij elkaar. Het zijn twee uitersten. Ziekte overkomt
je. Je vraagt er nu eenmaal niet om om ziek te worden.
Ziekte lijkt een noodlot. Verzuim: daar kiest je cliënt zelf
voor. Hij laat de arbeidsrol vallen. Hij acteert in de
ziekenrol. Hij had voor hetzelfde geld kunnen doorwerken.
Verzuim is een geacteerde keuze. Hier ligt jouw kans als
begeleider om iemand terug naar het werken te duwen.
Als je ziekteverzuim wilt aanpakken moet je dat gedrag
beïnvloeden. Je moet de keuze voor verzuim
ontmoedigen. Dáár valt de winst te behalen, niet bij de aanpak van
de ziekte. Laat die ziekte maar zitten. Vergeet dat medisch
model. Richt je op het verzuim, en stuur het gedrag in de
gewenste richting. Als je cliënt tegenstribbelt, hou je hem
de consequenties voor: na twee jaar verzuim stopt je loon.
Je krijgt geen WIA-uitkering. Je verliest je baan. WW,
daarna bijstand. Wil je dat?
Stap 2: het steunweefsel. Waar berust de slogan op?
Heeft iemand die ziek wordt zoveel keuzevrijheid om
zich ziek te melden? Wat zegt dat eigenlijk, ‘verzuim is
gedrag’? Gedrag is wat wij mensen doen of nalaten.
Werken is gedrag. Sporten, praten, eten, drinken en slapen
zijn gedrag. Gedrag is soms een vrijwillige keuze, soms
(tegelijk) een levensnoodzaak, zoals ademhalen. ‘Verzuim
is gedrag’ is in zijn algemeenheid een dooddoener, een
loze bewering. Heeft iemand die ziek wordt
beslissingsruimte om zich ziek te melden? Soms wel, vaak niet. Ik
kan me situaties voorstellen waarin stoppen met werken
een noodzaak is. Ongevallen, onwel worden, gevaarlijke
situaties, heftige emoties. Daar valt niets te kiezen.
Sta je machteloos bij ziekte? Je kunt er als patiënt veel
aan doen om weer gezond te worden. Herstelgedrag
noemen we dat. Daar hebben we zelfs een richtlijn voor.
Veel werknemers met een chronische ziekte spannen zich
elke dag tot het uiterste in om met hun beperkingen zo
goed mogelijk te blijven werken. Daar kunnen we slechts
bewondering voor opbrengen. Als ze dan toch een keer
verzuimen, mogen we ze dan met deze slogan
‘wegzetten’?
Je kunt trouwens veel zelf doen om gezond te blijven,
om ziekte te voorkómen. Bijvoorbeeld gezond leven, niet
roken, niet drinken, afvallen, bewegen, ontspannen. Voor
jezelf opkomen. Nee durven zeggen. Allemaal vormen
van gedrag. Omgaan met ziekte en omgaan met
gezondheidsrisico’s is …. gedrag!
Stap 3: de kern van de zaak. Wat beogen de bedenkers
van de slogan? Is het flinktaal om indruk te maken op
werkgevers? Is het streven naar commercieel gewin van
trainingsbureaus? Het lijkt er veel op. Ik zie de aanhangers
van de slogan als dualisten. Zij proberen het onscheidbare
te scheiden. Ziekte en verzuim. Ziekte en gedrag.
Medisch en niet-medisch verzuim. Lichaam en geest. Maar
ziekte en ziektegedrag (waaronder ook verzuim) horen bij
elkaar net als lichaam en geest; ze hangen nauw samen.
Een professional moet ze ook in die samenhang bekijken.
Ik vind de slogan niet terug in professionele richtlijnen.
Ik zie alleen believers. Ik zie dokters die zeggen het
medische model voor het gedragsmodel te hebben ingeruild.
Als je vraagt wat dat gedragsmodel behelst prevelen ze
de sloganformule. Ik zie aan de andere kant werknemers
die zich niet serieus genomen voelen doordat zij niet
meer behoorlijk worden onderzocht. Dat gebeurt vooral
bij arbeidsconflicten. Een conflict is toch ook gedrag?
Werknemers worden weggestuurd onder het motto: vecht
het maar uit met je leidinggevende. Verklaart dit
doktersgedrag misschien het stijgende aantal tuchtklachten tegen
‘gedragsdokters’? Dat laatste is wat ik zie in de
tuchtrechtspraak. Zie de casus bij deze Zeepkist. Cliënten pikken het
niet langer. Zij willen een dokter die hen serieus neemt,
die ing (...truncated)