Organizacja zarządzania oraz rozwój sił wytwórczych w gospodarstwach państwowych województwa olsztyńskiego w latach 1945-1961
Józef Mucha, Bohdan Wilamowski Organizacja zarządzania oraz rozwój sił wytwórczych w gospodarstwach państwowych województwa olsztyńskiego w latach 1945-1961
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr
-
ORGANIZACJA ZARZĄDZANIA
ORAZ ROZWÓJ SIŁ WYTWÓRCZYCH
W GOSPODARSTWACH PAŃSTWOWYCH
WOJEWÓDZTWA OLSZTYŃSKIEGO W LATACH
1945 — 1961
I. W S T Ę P
1) Charakter i cel opracowania
Ja k dotychczas najw ięcej ludności w ojewództwa olsztyńskiego utrzym uje się
7, pracy w rolnictw ie albo w placów kach bezpośrednio zw iązanych z produkcją
rolną. Pow ażną rolę w tym dziale gospodarki narodow ej odgryw ają państw ow e
gospodarstw a rolne (PGR). W roku I960 zajm ow ały one 25,l"/o użytków rolnych.
(Rocznik Sta tystyczn y Woj. O lsztyńskiego 1961, s. 98)
i dostarczyły aparatow i
skupu z każdych 100 ha gruntów ornych przeciętnie 215 q zbóż oraz na każde
100 ha użytków rolnych 22,8 q żywca. Odpowiednie liczby dla gospodarki chłop
skiej wynoszą: 84 q i 63,5 q
(Rocz. Stat. W oj. O lsztyńskiego 1961, s. ió'4)
.
Wysoka produkcja tow arow a nie jest jednak jedyną cechą w yróżniającą
państw ow e gospodarstw a rolne. W coraz większym stopniu spełniają one
funkcję pioniera nowoczesnych metod gospodannvania. Służą nie tylko przy
kładem , ale i pom agają gospodarce chłopskiej, zaopatrując ją w kw alifikow ane
nasiona, inw entarz zarodowy itp. Z roku na rok osiągają one coraz lepsze
wyniki produkcyjne i finansow e.
Celem niniejszej pracy jest pokazanie rozwoju tej najbardziej przyszłościo
wej gałęzi produkcji rolnej. Szczególny nacisk położony został na opracow anie
m ateriału liczbowego, dotyczącego stanu oraz dynam iki rozwoju sił w ytw ór
czych. R am y arty k u łu pozwoliły na charakterystykę tylko podstawowych
elem entów sił wytwórczych. 2 konieczności zwężona zostala analiza działal
ności. O granicza się ona w zasadzie do pokazania podstaw ow ych w skaźników
produkcji. Część opisowa arty k u łu jest jedynie uzupełnieniem danych liczbo
wych. Pełna m onografia PGR woj. olsztyńskiego, w raz z analizą porównawczą
poszczególnych etapów rozwoju, a zwłaszcza zagadnienia w ydajności pracy
i wielkości oraz stru k tu ry produkcji jest przedm iotem osobnego opracow ania
autorów.
Jednym z zadań pracy jest obalenie m ylnych poglądów o PGR przez dostar
czenie obiektyw nych danych o ich rozwoju. W sw ej pracy, m usiały PG R-y
pokonywać szereg najróżnorodniejszych trudności. T ak jak całe rolnictw o m iały
one rów nież okresy zaham ow ań w swym rozwoju. Powodem tych zastojów były
głównie przyczyny n atu ry obiektyw nej, choć nie brakow ało, szczególnie
w okresie planu 6-letniego, przyczyn subiektyw nych. W ytw orzył się dlatego
pogląd, szczególnie wśród bardzo w ielu chłopów, a pośrednio w dość szerokich
kołach inteligencji, że PG R -y oraz cały socjalistyczny układ w rolnictw ie nie
zdają egzam inu. Za trw ałą form ę gospodarow ania uznały te grupy ludzi indy
w idualną gospodarkę chłopską. Celem pracy jest więc ukazanie faktycznego
przebiegu poszczególnych procesów 1 elim inow anie m ylnych poglądów w tym
zakresie.
Obok przytoczonych zadaniem pracy, jest zgrom adzenie podstaw ow ego
m a teriału liczbowego dla celów porów naw czych. M ateriał ten może być przy
d atny do analizy porów naw czej prow adzonej przez adm in istrację PGR oraz
w pracach m agisterskich studentów WSR, ew en tu aln ie dla innych celów.
2) Z a kre s, źródła i m etoda opracow ania
O pracow anie obejm uje wyłącznie P G R -y w ojew ództw a olsztyńskiego.
Jedynie dla celów porów naw czych podano niek tó re w skaźniki innych w oje
w ództw lub ogólnokrajow e. Głów ne dane dotyczą całości w ojew ództw a, a tylko
niektóre zostały podane w p rzek ro ju pow iatow ym . W zasadzie całość opraco
w an ia została pośw ięcona przedsiębiorstw om , k tó re podlegają W ojew ódzkiem u
Zjednoczeniu P aństw ow ych G ospodarstw R olnych w O lsztynie.
In n e państw ow e gospodarstw a rolne o specjalnym charakterze, jak np. pod
ległe W yższej Szkole Rolniczej, In sty tu to w i Hodow li i A klim atyzacji Roślin,
ośw iacie rolniczej, Zarządow i H odow li E litarn ej, państw ow ym gospodarstw om
rybackim itp., zostały w arty k u le pom inięte. O ile nie zaznaczono inaczej,
podaw ane liczby w tekście i tab elach odnoszą się więc tylko do przedsiębiorstw
rolnych podległych W ojew ódzkiem u Z jednoczeniu PGR, a w pierw szych latach
U rzędow i Ziem skiem u i Z arządow i O kręgu PN Z w O lsztynie o raz w Giżycku.
P aństw ow e gospodarstw a rolne przechodziły w czasie tych k ilk u n astu
pow ojennych la t różne reorganizacje. Poszczególne gospodarstw a nieraz k ilk a
razy zm ieniały sw ą przynależność organizacyjną. Z m ieniała się też w ew nętrzna
s tru k tu ra oraz rozm ieszczenie kom órek nadrzędnych. W zw iązku z tym wiele
dokum entów z zakresu spraw ozdaw czości zaginęło lu b są one rozproszone
w bardzo różnych, często nieznanych m iejscach. N ajtru d n iej było uzyskać
m a teriał dotyczący pierw szych ła t rozw oju gospodarstw państw ow ych. W W oje
wódzkim A rchiw um P aństw ow ym (...truncated)