Ruch ludowy powiatu chełmskiego wobec frontu ludowego w latach 1935 - 1936

Ruch ludowy powiatu chełmskiego wobec frontu ludowego w latach 1935 - 1936 Rocznik Lubelski - JAN JACHYMEK RUCH LUDOWY POWIATU CHEŁMSKIEGO WOBEC FRONTU LUDOWEGO W LATACH 1935—1936 * UW AGI OGÓLNE Powiat chełmski w okresie międzywojennym należał — podobnie jak cała Lubelszczyzna — do regionów wybitnie rolniczych. Wskazuje na to między innymi proporcje rozmieszczenia ludności zamieszkałej na wsi i w mieście według danych spisu ludności z 1931 roku Ł Powiat chełmski należał jednocześnie do najbardziej zróżnicowanych narodowościowo w woj. lubelskim. Teren wiejski zamieszkiwali — obok Polaków — w znacznej liczbie Ukraińcy oraz Niemcy-koloniści, pracu­ jący z reguły w rolnictwie, zaś Chełm i osady o znaczeniu handlowym, położone przy szlakach komunikacyjnych zamieszkiwali w pewnej części Żydzi trudniąc się najczęściej zawodami pozarolniczymi. S truktura naro­ dowościowa ludności powiatu chełmskiego kształtowała się następująco 2: * P rzy opracow aniu te m atu korzystałem z m ateriałó w archiw ów centralnych i W ojew ódzkiego A rchiw um P aństw ow ego w L ublinie. O bok tych m ateriałó w oraz p u b lik acji prasow ych z la t trzydziestych, zw iązanych tem atycznie bezpośrednio lu b pośrednio z działalnością ru ch u ludow ego w pow iecie chełm skim , bardzo p rzy d atn y ­ mi okazały się m ateriały ze zbiorów p ry w atn y ch i relacje W ładysław a M ajk u tew icza — długoletniego prezesa Z arządu Pow iatow ego S tro n n ictw a Ludow ego i prezesa Z arząd u Pow iatow ego ZMW „W ici”. Za ich u dostępnienie sk ład am W ładysław ow i M ajkutew iczow i słow a podzięki. 1 W ojew ódzkie A rchiw um P ań stw o w e w L ublinie [WAPL], U rząd W ojew ódzki L ubelski [UWL], sy g n atu ra 430 [dalej — 430] str. 285. D ane staty sty czn e d la w o je­ w ództw a lubelskiego w edług 2 Pow szechnego S pisu Ludności z 9 g ru d n ia 1931 roku. * D ane o k reślające stosunki narodow ościow e w edług spisu z 1931 roku zaw arte w pu b lik acjach oficjalnych: Statystyka Polski. S eria C. Zeszyt 62. W arszaw a 1937, Mały Rocznik Statystyczny 1939, W arszaw a 1939, nie odpow iadały stanow i rzeczy­ w istem u. W ak cji spisow ej uw zględniano k ry te ria „języka ojczystego” i „w yznania”, a n ie narodow ości. D ane oficjaln e o k reślające liczbę m niejszości narodow ych są w tych p u b likacjach zaniżone. Tamże, s. 261. Stan posiadania ziemi według danych z 1934 roku przedstawia poniż­ sze zestaw ienies: Szczególnie jaskrawe różnice w stanie posiadania ziemi występowały wśród ludności polskiej. W 37 wioskach powiatu chełmskiego znajdowały się ponad 100-hektarowe majątki obszamicze skupiające 15 200 ha. Prze­ ciętny obszar m ajątku wynosił ponad 400 ha, podczas gdy średnio gospo­ darstwo tzw. mniejszej własności ziemskiej, a więc poniżej 100 ha, liczyło 3,21 ha. Niekiedy kilka majątków należało do jednego obszarnika. Dobra senatora Zdzisława Lechnickiego w Serebryszczu i Swięcicy obejmowały łącznie 1 416 ha 4*. Z fortunami obszarniczymi sąsiadowały tysiące drobnych gospodarstw chłopskich. Różnice w stanie posiadania, a co za tym idzie w prawach i obowiązkach, w poziomie egzystencji ludności były jedną z przyczyn szybko postępującej radykalizacji społecznej wsi. Drugą, niemniej istotną przyczyną tej radykalizacji było ograniczenie praw i swobód obywatel­ skich, którego nasilenie przypadło na okres po wyborach „brzeskich” w 1930 roku. Wyrazem tego procesu było ustawodawstwo sanacyjne z lat 1932—1935. Z szeregu ustaw szczególnie ustawa o zgromadzeniach 5 i prawo o stos Tam że, s. 369. 4 W ykaz m ajątk ó w w pow iecie chełm skim . Zbiory W ładysław a M ajkutew icza. O niektórych fortu n ach obszarniczych w spom ina M arian T r ę d o t a Próby w po­ wiecie chełmskim (relacja z 1961 roku); C. W y c e c h Społeczna gospodarka rolna w polskiej myśli politycznej. W arszaw a 1963, s. 369—374. 5 U staw a o zgrom adzeniach z 11 m arca 1932 roku ograniczała p raw a obyw ateli do organizow ania w ieców, zgrom adzeń i zebrań. O kreślała w aru n k i, ja k ie w inni spełnić organizatorzy, by uzyskać zezw olenie w ład z ad m in istracy jn y ch n a ta k i czy inny c h a ra k te r zgrom adzenia. Jeżeli n aw et zezw olenia udzielono, to w zgrom adzeniu m iał praw o uczestniczyć przedstaw iciel sta ro stw a z p rzyw ilejem rozw iązania zgro­ m adzenia. Pow odem rozw iązania zgrom adzenia staw ały się najczęściej krytyczne w ystąpienia m ówców, dotyczące polityki sanacji. R U C H LUDOW Y PO W IA T U C H EŁM SK IEG O warzyszeniache ograniczały w sposób zasadniczy prawa i swobody oby­ watelskie. Godziły one w pierwszym rzędzie w działalność stronnictw opozycyjnych względem polityki reżimu sanacyjnego. Ustawodawstwo sa­ nacyjne „[...] to niezwykle ustawodawstwo represyjne, ale ustawodawstwo o wyraźnych wpływach tendencji faszystowskich. Całe to ustawodawstwo oparte było na dwóch konsekwentnie realizowanych zasadach: maksymal­ nego ograniczania uprawnień obywateli oraz maksymalnego rozszerzania kompetencji organów administracji w sprawach związanych z (...truncated)