Reformy pieniężne w Polsce w latach 1944-1950
Reformy pieni??ne w Polsce w latach 1944-1950
Oeconomia
-
SECTIO H
1995/1996
Z a k ?a d E k o n o m ik i P rz e d si? b io rstw a i M a rk e tin g u
W y d zia?u E k o n o m iczn eg o UM CS
R o b e r t F U R T A K
R eform y pieni??ne w Polsce w latach 1944? 1950
Monetary Reforms in Poland in the Years 1944? 1950
Pieni?dz spe?nia w gospodarce tow arow ej rol? szczeg?ln?: jest m iern i?
kiem w arto?ci, po?rednikiem w ym iany, ?rodkiem przechow yw ania w a r?
to?ci w czasie. S? to funkcje operacyjne pieni?dza, k t? re w y n ik aj? z tego,
?e jest on pow szechnym ekw iw alentem tow ar?w , odgryw a rol? ?general?
nego zap asu ? .1 J e d n a k pieni?dz, opr?cz pe?nienia fu n k cji gospodarczych,
mo?e by? r?w nie? w ykorzystyw any jako skuteczny in stru m e n t w alki po?
litycznej. A rty k u ? ten stanow i pr?b? p rzedstaw ienia zarysu problem atyki
przem ian system u pieni??nego Polski w pierw szym dziesi?cioleciu s p ra ?
wow ania w ?adzy przez kom unist?w .
WIELOWALUTOWOSC NA TERENACH WYZWOLONYCH W 1944 ROKU
S y tu acja gospodarcza w yzw olonych w 1944 roku ziem polskich by?a
niezw ykle tru d n a . O grom n? b a rie r? w norm alizacji ?ycia gospodarczego
i spo?ecznego by?a kw estia obiegu pieni??nego. W w ojew ?dztw ie bia?o?
stockim pow szechn? w a lu t? by?a m ark a niem iecka; z?otych ?krakow ?
skich? em itow anych przez o kupacyjny B ank E m isyjny w Polsce praw ie
si? nie spotyka?o. W Lubelskiem dom inow a?y b a n k n o ty ?krakow skie? .
W aluty te w czasie okupacji reprezentow a?y r??n? si?? nabyw cz?. Na ob?
szarach w ??czonych do Rzeszy w?adze niem ieckie konsekw entnie prow a?
dzi?y polityk? zam ra?ania p?ac i cen. Z upe?nie inaczej spraw a ta w y ?
gl?da?a w G en eraln ej G uberni. O kupant ?w iadom ie stosow a? tu polityk?
inflacyjn?, co spowodow a?o znaczne zm niejszenie si?y nabyw czej z?otych
okupacyjnych. N a tere n ac h w yzw olonych funkcjonow a? r?w nie? trzeci
1 S. K u r o w s k i , Polityka gospodarcza PRL, Editions Spotkania, 1990, s. 154.
?rodek p?atniczy ? rubel. A rm ia Radziecka, nie dysponuj?c innym i ?rod?
kami pieni??nym i, pokryw a?a swe w ydatki we w ?asnej walucie.
W ielowalutowo?? m ia?a wiele ujem nych skutk?w . O granicza?a ona
aktywno?? gospodarcz? ludno?ci, k t? ra w strzym yw a?a si? od sprzedaw a?
nia posiadanych tow ar?w . Nie by?o bowiem pewno?ci, czy w?adza ko?
m unistyczna uzna pieni?dze zn ajd u j?ce si? w obiegu. T rudno by?o si?
r?wnie? zorientow a?, jak u k sz ta ?tu je si? si?a nabyw cza oraz k u rs w y?
m ienny m i?dzy funkcjonuj?cym i w alutam i. T ow ar by? w tedy n a jle p ?
szym pieni?dzem.
W aluty okupacyjne by?y drukow ane poza terenam i wyzw olonym i.
Istnia?a realna gro?ba niekontrolow anego nap?yw u tych ?rodk?w pieni???
nych na oswobodzone tereny. Nowe w?adze m usia?y dodatkow o ?o?y?
znaczne ?rodki na potrzeby arm ii, s?u?by bezpiecze?stw a i m ilicji, na re a ?
lizacj? zadeklarow anych w M anife?cie Lipcow ym reform . P rzy ogrom ?
nych w ydatkach bud?etu, norm alne dochody skarbow e spad?y praw ie do
zera. Ze zniszczonej gospodarki nap?yw a?o niew iele ?rodk?w w postaci
podatk?w i w p?at. S y tu acj? pogarsza? fakt, ?e w ojna zdezorganizow a?a
niem al ca?kowicie a p a ra t skarbow y i em isyjny.
Z powodu braku mo?liwo?ci em isji w ?asnej w aluty, nowa w ?adza
pozostawi?a w obiegu na pew ien czas pieni?dze okupacyjne. D opiero dnia
24 sierpnia 1944 r. w ydano d e k re t o em isji now ych znak?w pieni??nych.2
Przew idyw a? on, ?e w prow adzi si? do obiegu jako praw n y ?rodek p ?a t?
niczy bilety skarbow e z napisem ?N arodow y B ank P olski?. D ekret upo?
wa?nia? kierow nika R esortu G ospodarki N arodow ej i Finans?w do em i?
towania tych bilet?w przez C en traln ? K as? Skarbow ?, k t? re j zakres czyn?
no?ci zosta? okre?lony rozporz?dzeniem z dnia 5 pa?dziernika 1944 r.s
Bilety NBP m ia?y obiega? razem ze z?otym i B anku Em isyjnego w Polsce
oraz rublam i. K urs w ym ienny tych trzech w a lu t okre?lono w stosunku
jeden do jednego. Bilon groszowy, b?d?cy dotychczas w obiegu, oraz cza?
sowo bilon kopiejkow y pozostawiono zdaw kow ? m onet? obiegow?. K u rio ?
zum tego d ek retu stanow i?o w prow adzenie do obiegu banknot?w N arodo?
wego Banku Polskiego, kt?rego jeszcze nie powo?ano do ?ycia. B anknoty
te zosta?y zaprojektow ane w ZSRR, praw dopodobnie w latach 1943? 1944.4
Na banknotach p o krytych zr??nicow anym i orn am en tam i graficznym i za?
? Dekret PKWN z dnia 24 sierpnia 1944 r. o em itowaniu bilet?w skarbowych.
D?U. 1944, nr 3, poz, 11.
3 Rozporz?dzenie kierownika Resortu Gospodarki Narodowej i Finans?w z dnia
5 pa?dziernika 1944 r. o zakresie dzia?ania Centralnej Kasy Skarbowej, Dz.U. 1944,
nr 7, poz. 39.
4 J. L a s o c k i , Emisja pieni?dza w latach 1944?1982 ?Bank i Kredyt? 1983,
nr 1, s. 6.
m ieszczono oznaczenia w arto?ci nom inalnych, rok em isji 1944, god?o p a ? ?
stw a i napisy: ?N arodow y B ank P o lsk i? oraz ?przyjm ow anie we w szyst?
kich w y p ?atach jest obow i?zkow e? i ?fa?szow anie b?dzie k aran e zgodnie
(...truncated)