Badania nad strukturą przestrzenną łączności w makroregionie środkowo-wschodnim
Badania nad strukturą przestrzenną łączności w makroregionie środkowo-wschodnim
Oeconomia
-
U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A
L U B L I N — P O L O N I A
VOL. XVII, 10 SECTIO H 1983
Z akład G eografii E konom icznej i P lanow ania Przestrzen nego
Filia UMCS w R zeszow ie
T a d e u s z H O F F
Badania nad strukturą przestrzenną łączności
w m akroregionie środkowo-wschodnim
Исследование пространственной структуры связи в центрально-восточном
макрорегионе
Studies on the Spatial Structure of Communications
in the Eastern-Central Makroregion
UWAGI WSTĘPNE
Badania nad stru k tu rą przestrzenną łączności w aspekcie regionalnym
zostały na szeroką skalę zapoczątkowane w Polsce dopiero w latach sześć
dziesiątych przez autora. Miały one charakter szczegółowy, a obiektem ich
były odpowiednio wytypowane placówki pocztowo-telekomunikacyjne w
różnych częściach kraju, m. in. na obszarze obecnego makroregionu środ
kowo-wschodniego.
Zadaniem niniejszego artykułu jest przedstawienie niektórych metod
i wyników tych badań z uwzględnieniem podstawowych problemów teo
retycznych geografii łączności jako subdyscypliny naukowej geografii
ekonomicznej. Oprócz tego artykuł prezentuje niektóre wyniki ogólnych
badań geograficznoekonomicznych nad łącznością, umożliwiając Czytel
nikowi poznanie specyficznych cech badanego obszaru w zakresie rozwo
ju środków i usług pocztowo-telekomunikacyjnych oraz ich współczesnej
stru k tu ry przestrzennej.
Autor pozwala sobie wyrazić nadzieję, że poruszana tu problem atyka
przestrzenna łączności, tak słabo dotychczas reprezentowana w polskiej
literaturze ekonomicznej i geograficznej, zainteresuje Czytelników. Było
by to tym bardziej zrozumiałe, że łączność należy do najważniejszych
dziedzin sfery produkcji m aterialnej, jest koniecznym warunkiem pro
cesu społeczno-produkcyjnego i elementem infrastru ktury technicznej,
determ inującej wszelkie przem iany gospodarcze w aspekcie przestrzen
nym. Zainteresowanie geografów zagadnieniami łączności wynikać może
też z faktu, że istotą jej działalności jest przemieszczenie, czyli zmiana
miejsca usług pocztowo-telekom unikacyjnych w przestrzeni geograficz
nej. Powszechność tych usług, a zatem wielostronne związki pomiędzy
łącznością a jej klientam i, stw arza ponadto możliwość traktow ania ana
lizy geograficznej jako narzędzia badania szeroko pojętej stru k tu ry prze
strzennej całej gospodarki i stru k tu ry regionalnej badanego obszaru.
ŁĄCZNOŚĆ JAKO PRZEDMIOT REGIONALNYCH BADAŃ
GEOGRAFICZNOEKONOMICZNYCH
Wąskie ram y objętościowe niniejszego arty ku łu nie pozwalają na
przedstawienie ani znaczenia łączności jakc dziedziny gospodarki, ani sze
regu ogólnych problem ów teoretycznych i metodycznych samej geografii
łączności.1 W związku z tym ograniczymy się tutaj do zagadnień ściśle
i bezpośrednio związanych z treścią artykułu.
Badania w zakresie geografii łączności mogą być prowadzone w dwóch
podstawowych skalach przestrzennych rzutujących na ich charakter i za
łożenia metodyczne: w skali ogólnej i szczegółowej. Pierwsza, będąca pod
staw ą badań ogólnych, ogranicza ich zakres do zjawisk ewidencjonowa
nych przez sprawozdawczość statystyczną, najczęściej według obowiązu
jącego w danym okresie podziału adm inistracyjnego. W przeciwieństwie
do nich, badania prowadzone w skali szczegółowej muszą być oparte na
metodzie indukcyjnej oraz mogą uwzględniać wszystkie elementy środ
ków i usług łączności w dowolnych relacjach przestrzennych, gdyż obiek
tam i ich są poszczególne placówki pocztowo-telekomunikacyjne i świad
czone przez nie usługi.
Interesujące nas tu taj badania regionalne nad stru k tu rą przestrzenną
łączności mogą posługiwać się dwiema tym i skalami, czego przykładem
są rozważania zaw arte w dalszych częściach niniejszego artykułu. N aj
częściej wyniki badań ogólnych stanowią wprowadzenie i tło do badań
szczegółowych, a mogą także być użyte dla ich w eryfikacji lub syntezy.
Równie fundam entalne znaczenie m a drugie kryterium podziału ba
dań: według sposobu ujm owania i w ykorzystania wyników analizy w za
kresie stru k tu ry przestrzennej łączności. Otóż w yniki te mogą być albo
celem albo narzędziem studiów naukowych. W pierwszym przypadku ba
dania zm ierzają do poznania zróżnicowania przestrzennego środków
1 Problemy te zostały rozpatrzone w szeregu prac autora, na przykład w w y
danej przez UMCS książce: Geografia łącznośc
i Polski, Lublin—Rzeszów 1981
.
i usług pocztowo-telekomunikacyjnych w ich wzajemnych związkach
z innymi elementami społeczno-ekonomicznymi i przyrodniczymi, w d ru
gim natomiast przypadku następuje jak gdyby odwrócenie postępowania
badawczego: elementy te stają się przedmiotem dociekań opartych na
wynikach analizy łączności. Zasadnicze różnice pomiędzy oboma tymi kie
runkam i pod względem zakresu, charakteru i metodyki badań skłaniają
do bliższego omówienia każdego z nich.
Badania, których celem jest poznanie stru k tu ry przestrzennej samej
łączności (możn (...truncated)