Przegląd wariantów ballady o dziewczynie trucicielce zawartych w wybranych zbiorach pieśni

Studia Artystyczne, Dec 2015

Magdalena Szyndler

A PDF file should load here. If you do not see its contents the file may be temporarily unavailable at the journal website or you do not have a PDF plug-in installed and enabled in your browser.

Alternatively, you can download the file locally and open with any standalone PDF reader:

http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Studia_Artystyczne/Studia_Artystyczne-r2015-t-n3/Studia_Artystyczne-r2015-t-n3-s97-102/Studia_Artystyczne-r2015-t-n3-s97-102.pdf

Przegląd wariantów ballady o dziewczynie trucicielce zawartych w wybranych zbiorach pieśni

Przegląd wariantów ballady o dziewczynie trucicielce zawartych w wybranych zbiorach pieśni Studia Artystyczne nr - Magdalena Szyndler Uniwersytet Śląski w Katowicach Przegląd wariantów ballady o dziewczynie trucicielce zawar tych w wybranych zbiorach pieśni Rozważania dotyczące tematu nakreślonego w tytule należałoby zacząć od wyjaśnienia genezy terminu z nim związanego, tj. ballada. Nazwa ta pochodzi z południowowłoskiego słowa ballare, oznaczającego czynności, które pierwotnie były związane z tańcem. W średniowieczu określano w ten sposób pieśń liryczną, wokalno-taneczną, która powędrowała z Prowansji do Włoch, tracąc stopniowo funkcję taneczną i poddana została przekształceniu w utwór liryczny (prowansalska ballada, północnofrancuska balata). Jak pisze Czesław Zgorzelski, ten kształt wypowiedzi lirycznej posiadał skrupulatnie przestrzegany schemat stroficznej budowy z ustalonym układem rymów1. Na przełomie XVI i XVII wieku były to angielskie i szkockie pieśni ludowe mające refren wspólny ze starą prowansalską balladą, ale nieposiadające charakterystycznej budowy stroficznej. Większy rozgłos zyskały dzięki ukazaniu się zbioru pieśniowego utworów ludowych pt. Reliques of Ancient Poetry, wydanych w Anglii przez Thomasa Percy’ego w drugiej połowie XVIII wieku, dokładnie w 1765 roku. Fakt ten zainicjował liczne badania związane z analogicznymi pieśniami ludowymi w innych krajach, zwłaszcza w literaturze duńskiej, niemieckiej, serbskiej, rosyjskiej i polskiej. Miały one rodzime nazwy: w Rosji – bylina, w Jugosławii – pieśń junacka, w Danii – folkeviser, w Niemczech – Volkslied. Pieśni te wyrosłe w różnych kulturach narodowych wykazywały zarówno podobieństwa w formie i treści, jak i różnice w stosunku do wzorcowych, można by powiedzieć, pieśni angielskich. W Polsce natomiast były to pieśni powszechne, niezwiązane ani z obrzędem, ani z porą roku, nazywano je dumami, dumkami. Charakteryzowały się one specyficzną tematyką dotyczącą miłości i zbrodni rodzinnych2. Początkowo toczyły się spory dotyczące ludowości ballady. Według badaczy angielskich twórcami ballad byli zawodowi śpiewacy, którzy przyczynili się do rozprzestrzenienia tego gatunku, tak iż stał się on częścią repertuaru szerokich kręgów ludowych. Odmienne stanowisko zajmowali natomiast pisarze niemieccy, wysuwając tezę, że ballada była zbiorową pracą ludu, przekazywaną drogą ustną z pokolenia na pokolenie. Dopiero na początku XX wieku Luise Pound w pracy Poetic Orgins and The Ballad (1921) próbowała udowodnić tezę, że ballada w początkowym etapie należała do zjawisk poezji nieludowej i stworzona została przez poetów z wyższych warstw społecznych. Teza ta była podtrzymywana i zyskała powszechne uznanie także wśród naukowców w innych krajach. Na początku XIX wieku termin „ballada” funkcjonował w językach krajów europejskich, m.in. francuskim, niemieckim, hiszpańskim, angielskim itp., jako określenie pewnej twórczości ludowej i literackiej. Natomiast w Polsce ta międzynarodowa nazwa nie została od razu zaakceptowana. Od XVII do XIX wieku na polskich ziemiach funkcjonowały wcześniej już wspomniane dumy, które później zaczęły nawiązywać do konkretnych ballad angielskich. Ten nowy gatunek literacki od samego początku rozwijał się w różnych kierunkach. A więc była to z jednej strony kontynuacja dum historycznych Juliana Ursyna Niemcewicza, przesiąkniętych patriotycznym dydaktyzmem, a z drugiej strony rozwój dumy opartej na poetyce sentymentalnej, pełnej wzruszeń, żałości i tęsknot, w rezultacie prowadzących kochanków do wspólnego grobu. Kolejna z odmian łączyła w sobie elementy tkliwości ze zjawiskami spoza świata realnego (upiory i duchy zmarłych). Zgorzelski pisał: „około 1818 powstaje nowy typ dumy ludowej, która początkowo przybiera postać sklejanki elementów ludowych z nawykami poezji sentymentalnej, tworząc w rezultacie typ utworu stojącego na pograniczu dumy tkliwych wzruszeń i romantycznej ballady o elementach ludowo-fantastycznych”3. Z jego badań, do których nawiązuje Elżbieta Jaworska, wynika, że poeci początku wieku mieli wyraźne wyczucie związku gatunkowego dumy i ballady, jednak do ukazania się Ballad i romansów w 1822 roku w nazewnictwie przeważała duma nad balladą. Dla polskich ludoznawców termin ballada brzmiał zbyt obco, tym bardziej że mieli oni świadomość różnic między balladami literackimi a tekstami pieśni ludowych. Awangardowe ballady romantyczne sprzeczne były z realizmem występującym w pieśniach ludowych4. Stanisław Chełchowski tak scharakteryzował pieśń balladową, nazywaną wówczas dumką: „najwybitniejsze miejsce zajmują dumki, jako nieliczne pozostałe zabytki ludowej epopei naszej. Od innych pieśni dumki odróżniają się wolnym ruchem w śpiewie, smętną i żałosną nutą, poważniejszym i spokojniejszym nastrojem w opowiadaniu i większą objętością. Ponieważ cechy te są dość zmienne i niestałe, często więc do dumek zalicza się pieśni, które również można by pomieścić pomiędzy miłosnymi lub wojackimi i odwrotnie”5. Ballada jako gatunek (...truncated)


This is a preview of a remote PDF: http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Studia_Artystyczne/Studia_Artystyczne-r2015-t-n3/Studia_Artystyczne-r2015-t-n3-s97-102/Studia_Artystyczne-r2015-t-n3-s97-102.pdf

Magdalena Szyndler. Przegląd wariantów ballady o dziewczynie trucicielce zawartych w wybranych zbiorach pieśni, Studia Artystyczne, 2015, pp. 97-102, Numer 3,