Polsko-francuska "zimna wojna" : sprawa Robineau (1949-1950)
k. 377-379.
'3 „Journal Officiel"
Dariusz
Jarosz
Warszawa-Kielce
Maria
Pasztor
Warszawa
Polsko-francuska „zimna wojna": sprawa Robineau
(1949-1950)
W powojennych stosunkach polsko-francuskich sprawa Robineau zajmuje szczególne
miejsce. Aresztowanie, a potem skazanie w Polsce tego młodego Francuza spowodowało
największy kryzys w relacjach między Paryżem i Warszawą po II wojnie światowej.
Problem ten, jak dotąd, nie przyciągał uwagi historyków. Zainteresowanie wzajemnymi
kontaktami między oboma państwami po 1944 r. koncentrowało się przede wszystkim na
okresie do 1947 r.1, i to głównie w aspekcie politycznym (próby zawarcia sojuszu
polsko-francuskiego). Dzięki studiom Wandy Jarząbek nieco więcej wiemy o politycznych kontaktach
polsko-franuskich w latach 1958-19672. Podstawowe informacje o dwustronnej współpracy
kulturalnej i naukowej oraz problemach oświatowych można odnaleźć w szerszych
opracowaniach tej problematyki3. W stadium początkowym są nadal badania nad różnymi nurtami
polskiej emigracji politycznej we Francji4.
1 Zob. m.in. W. Borodziej, Od Poczdamu do Szklarskiej Poręby. Polska w stosunkach międzynarodowych
1945-1947, Londyn 1990, s. 202-254; Z. Zaks, Rząd francuski wobec Polskiego Komitetu Wyzwolenia
Narodowego i Rządu Tymczasowego RP (lipiec 1944-sierpień 1945), „Polska 1944/45-1989. Studia i
Materiały" 1995, t. 1, s. 63-90; Ch. Laforest, Arrière — pensées et illusions: les tentatives de renouvellement
de l'alliance franco-polonaise, 1945-1947, „Revue des Études Slaves"1999, t. 71, fasc. 2, s. 263-278.
2 W. Jarząbek, „Z Polską nie robię żadnych przetargów..." Gen. Charles de Gaulle, granica na Odrze i Nysie
Łużyckiej i kryzys algierski, „Dzieje Najnowsze" 1999, nr 3, s. 159-168; eadem, Rozmowa Charlesa de
Gaulle'a z Władysławem Gomułką w czasie wizyty w Polsce we wrześniu 1967, „Dzieje Najnowsze" 2000,
nr 4, s. 147-156.
3 Zob. m.in. W. Rolbiecki, Polska Stacja Naukowa w Paryżu w latach 1939-1978, w: D. Rederowa,
B. Jaczewski, W. Rolbiecki, Polska Stacja Naukowa w Paryżu w latach 1893-1978, Wrocław 1982; E.
Gogolewski, Szkolnictwo polskie we Francji (1833-1990), Wrocław 1998.
4 Zob. m.in. L. Turajczyk, Społeczno-polityczne organizacje polskie we Francji 1944-1948, Warszawa 1978;
H. i J. Kudlikowscy, Przebyta droga. Dzialalnośc polskich organizacji społecznych we Francji w latach
1949-1979, Lens [1986].
Paryż-Warszawa w latach 1945-1949
Zrozumienie wagi sprawy Robineau dla relacji między Paryżem a Warszawą wymaga
przynajmniej skrótowego wskazania na ich charakter w okresie ją poprzedzającym.
Problemem podstawowym, stanowiącym bezpośredni skutek wojny był wzrost liczby obywateli
polskich we Francji. Wynosiła ona według spisu powszechnego z 10 marca 1946 r. ponad
420 tys., wliczając emigrację wojenną, szacowaną na około 100 tys. Polacy stanowili wówczas
około 25% ogółu emigrantów we Francji5.
Polonia francuska była podzielona politycznie. W środowisku robotników-imigrantów od
lat dwudziestych znaczące wpływy miała Francuska Partia Komunistyczna (FPK). W 1943 r.
powstały pierwsze trójki powiązanej z FPK organizacji młodzieżowej — Związku Młodzieży
Polskiej (ZMP) „Grunwald". Rok później zainaugurował działalność Związek Polskich
Kobiet we Francji im. M. Konopnickiej. Od lutego 1944 r., na wzór Francuskiego Komitetu
Wyzwolenia Narodowego, zaczęły powstawać Polskie Komitety Wyzwolenia Narodowego
(PKWN)6. II Zjazd PKWN we Francji obradujący w dniach 28-30 lipca 1945 r. zmienił nazwę
organizacji na Rada Narodowa Polaków we Francji (RNPwF). W przededniu tego zjazdu do
PKWN należało 26 organizacji, w tym m.in. Organizacja Młodzieżowa Towarzystwa
Uniwersytetu Robotniczego (OMTUR), Stowarzyszenie Przyjaciół Młodzieży, Organizacja Pomocy
Ojczyźnie (OPO), jak również francuskie oddziały głównych partii politycznych działających
w kraju, w tym Polskiej Partii Robotniczej (PPR)7.
Na przeciwstawnym biegunie politycznym znalazły się organizacje skupione w Centralnym
Związku Polaków we Francji (CZP), utworzonym na zjeździe paryskim w dniach 27-28 maja
1945 r. CZP wypowiadał się za granicami wschodnimi Polski sprzed II wojny, krytykował
władze krajowe (PKWN i Rząd Tymczasowy) za podległość „obcemu mocarstwu".
Wreszcie trzecią centralą organizacji polonijnych było Polskie Zjednoczenie Katolickie
(PZK), zachowujące odrębność organizacyjną zarówno wobec CZP, jak i RNPwF. Próby
nawiązania ściślejszej współpracy między CZP i PZK napotykały opory8.
Różnice dzielące wzmiankowane organizacje znalazły konkretny wyraz w stosunku do
najważniejszej dla Polonii francuskiej po wojnie kwestii — reemigracji. Wezwania do powrotu
do kraju płynęły do Polaków od najwyższych przedstawicieli władz krajowych. Najprzychylniej
ustosunkowała się do nich RNPwF, wysuwając nawet nierealne hasło powrotu „całej
emigracji". Nieprzychylny, a często wrogi stosunek do powrotów deklarowały CZP i PZK.
Władze francuskie, w przeciwieństwie do warszawskich, od początku nie były
zainteresowane reemigracją cenionej polskiej siły roboczej, a (...truncated)