Legenda literacka Stefana Starzyńskiego
Legenda literacka Stefana Starzyńskiego
-
DANUTA PATKANIOWSKA
LEGENDA LITERACKA STEFANA STARZYŃSKIEGO
c y , "sym bolu ducha w a lk i i ob rony, heroizm u w rze śn io w eg o ".
Przedmiotem naszego z a in te re s o w a n ia j e s t próba od p ow iedzi na
p y ta n ie , w j a k i sposób kreow aniu i u tr w a la n iu t e j leg en d y s łu ż y ła
l i t e r a t u r a , ja k z a z n a c z y ła s ię obecność p o s ta c i w ie lk ie g o p re z y
denta s t o l i c y w p o e z ji, p ro z ie f a b u la r n e j, a tak że na k a rta c h pa
m iętników i wspomnień z obrony W arszaw y.
I . Hołd p o e ty c k i
I że będę leg en d y p is a ć o tym m ie ś c ie 4
I o m ęstw ie, co n ię zna d ru g ieg o im ie n ia .
Również p oczątek tego poematu, k tó ry j e s t “ obrazem sz cz ęśliw ym "
przed w ojenn ej W arszaw y, z aw iera a lu z ję do d z ia ła ln o ś c i S t a r z y ń
s k ie g o , k tó reg o zam ierzeniem b y ła "Warszawa c a ła w k w ia ta c h ".
Pos ta ć - le g e n d a p rezyd en ta p o jaw ia s ię te ż a lu z y jn ie w w ie rs z a c h
T. G ajceg o ("W c z o ra js z e m u ", "Rapsod o W a r s z a w ie "), 0. Z ag ó rsk ieg o
(" P s a lm " ) , 3. Brauna (" B a lla d a o W a r s z a w ie ").
Z wydanych po w o jn ie , w 1946 r . , zbiorów w ie rs z y p ośw ięco
nych w rz e śn io w e j o b ro n ie Warszawy na naszą uwagę z a s łu g u ją :
"3es ie ń niezapom niana" H. M ortkow icz-O lczakow ej i "O w rz e śn iu ów!
W rz esień 1939 r . w W arsz aw ie" Z. M ich a ło w sk ie g o .
C y k l w ie rs z y H. M ortkow icz-O lczakow ej sta n o w i p o etycką k r o n i
kę d ni obrony W arszaw y. P a m ię c i S ta rz y ń s k ie g o pośw ięcony j e s t
w ie rs z X X V I I I , a u to rk a c y tu je tu fragm enty jeg o przemówień ra d io
w ych, c h a r a k te r y z u je osobowość p re z y d e n ta , p okazuje u fn o ść w a rsz a
wiaków w swego przyw ódcę:
Gdy m ia s to , k tó re budow ał, b uchało ogniem ja k k r a t e r
Gdy praca jeg o i chlub a w a l i ł y s ię w p y ł i g ru z .
On nam p o t ę ż n ia ł w tyc h sło w a ch , z nad ru in w g órę r ó s ł.
W c z o ra js z y d z ie ln y c z ło w ie k - może j u t r z e js z y b o h a te r?
Utwory p ro z a to rs k ie poświęcone o b ro n ie W arszawy we w rz e śn iu
1939 r . maję cz ę sto c h a ra k te r a u to b io g r a fic z n y , od w o łuję s ię do
w łasn ych p rzeżyć autorów - u czestn ików i świadków o b lę ż e n ia s t o l i
c y . Elem en ty fa b u la rn e w s p ó łis t n ie ję w n ich z cecham i p am iętn ik a i
re p o rta ż u . I ta k , wydany w 1946 r . fab u la ryz o w a n y re p o rta ż Z.
Pete rs o w e j "W rz esień W arszaw y" k r e ś l i zn ak o m icie podpatrzone sc e n y ,
s y tu a c je i typ y lu d z k ie na u lic a c h , w schronach i p ro w iz o rycz n ych
s z p it a la c h , pokazuje lu d z i odważnie s ta w ia ję c y c h c z o ła tru d n o ś c io ®
dnia cod zienn eg o, p rz y k ła d y b o h aterstw a i p o ś w ię c e n ia , a le ta k ż e
f a k ty tc h ó rz o stw a , g ra b ie ż y , w yzw olenia n a jn iż s z y c h in s ty n k tó w ,
przemocy i s i ł y w s y t u a c ji z a g ro ż e n ia . W ie le m ie js c a pośw ięca
au to rk a p o s ta c i S ta r z y ń s k ie g o , p rz e c iw s ta w ia ję c jeg o postawę po
s ta w ie rzęd u, o p uszczajęcego s t o l i c ę . A k c e n tu je jeg o n iezło ran o ść,
upór i konsekw encję w d z ia ła n iu ( p o w ta rz a ję c y s ię motyw - zapew
n ie n ie p rezyd en ta o w a lce do k o ń c a ), zwraca uwagę na p ro s to tę i
mędrość przemówień radiow ych S ta r z y ń s k ie g o , w o lnych od o ra c y jn y c h
ozdobników, p rz ek o n u jęcych s i ł ę em ocjonalnego o d d z ia ły w a n ia , spo
tyk a ję c y c h s ię z natychm iastowym i bezpośrednim odzewem ze s tro n y
lu d n o ś c i. Elem en ty reportażow e - z mocnym zaakcentowanym zaakcep
towaniem r o l i przemówień radiow ych S ta rz y ń s k ie g o - z aw iera rów
n ie ż wydana w tym samym roku (1 9 4 6 ) pow ieść E . S z e m p liń s k ie j "W ar
szawa w o g n iu ". In n y c h a ra k te r n ato m iast ma p ow ieść E .
Wachnowsk ie j- T h u n "Alarm d la m iasta Warszawy trw a " (1 9 4 6 ): utrzym ana w
ko n w e n cji "romansu z wyższych s f e r " n ie j e s t wolna od pewnej p re
te n s jo n a ln o ś c i s t y lu , sentym entalizm u i n a iw n o ści w w id z e n iu św ia
t a , z aw iera jed nak zarazem sporo dobrze uchwyconych scen z obrony
Warszawy. W p o w ie ś c i p o jaw ia s ię p o stać S . S ta rz y ń s k ie g o "o b ro ń cy
honoru n a ro d u ", symbolu "b o h a t e r s k ie j W arszawy szańców i b a ry k a d ",
te g o , k tó ry po u c ie c z c e rzędu "p o d n ió s ł zbezczeszczon y s z ta n d a r"
d la "Honoru i O jc z y z n y ".
Oednym z p ierw sz ych cennych lit e r a c k o u ję ć w ojny i o k u p a c ji w
s t o l i c y j e s t pow ieść K. Brand ysa "M ia s to niepo kon ane" (1 9 4 6 ).
P ie rw sz a cz ęść k s ię ż k i d otycz ęca obrony Warszawy we w rz e śn iu 1939
r . , j e s t znakom itę c h a ra k te ry s ty k ę a tm o sfe ry tego czas (...truncated)