Wpływ gatunków recenzyjno-krytycznych "Gazety Literackiej" na kształtowanie opinii publicznej w latach 1821-1822
Śniadecki, Janusz Wpływ gatunków recenzyjno-krytycznych "Gazety Literackiej" na kształtowanie opinii publicznej w latach 1821-1822
Kwartalnik Historii Prasy Polskiej
-
K w artaln ik H istorii P rasy Polskiej X X III 4
P L ISSN 0137-2998
JA N USZ ŚNIADECKI
W PŁY W GATUNKÓW RECENZYJNO-KRYTYCZNYCH „GAZETY
L IT E R A C K IE J” NA KSZTAŁTOW ANIE OPINII PU B L IC Z N E J
W LATACH 1821— 1822
Rozwijające się badania nad czasopiśmiennictwem polskim obejm ują
wszystkie rodzaje i typy prasy. Je d n y m z rodzajów p rasy są czasopisma
recenzyjne, stanowiące' ważną i charakterystyczną dla każdej epoki czą
stkę obrazu k u ltu ry narodowej. W dotychczasowych opracowaniach po
święconych czasopiśmiennictwu nie uwzględniano szczegółowo działów
recenzyjnych czasopism literackich, a szczególnie pierwszego sensu stricte
polskiego tygodnika recenzyjnego — „Gazety L iterack iej”, wychodzącej
w W arszawie w latach 1821— 1822. Pismo to zasługuje na szczególną
uwagę ze względu m.in. na określoną rolę, jaką spełniło w rozwoju ga
tun k ó w krytyczno-recenzyjnych, aktyw nie uczestnicząc w powstawraniu
i kształtow aniu się ówczesnej publiczności literackiej1. Dlatego w n in ie j
szym artykule pragnę przedstaw ić rolę i udział „Gazety L ite rac k ie j” w
proccsie kształtow ania się i rozwoju zarówno ówczesnych gatunków’ k ry
tyczno-recenzyjnych, jak też norm i zasad k ry tycznych w pływ ających na
stan opinii publicznej k ra ju w tej epoce2. W pływ ten miał znaczenie w aż
ne i po dziś dzień nie zbadane.
Opinie literackie, tworzone w związku z wiadomościami napływ ającym i
ze świata oraz w związku z nowościami krajow ym i, m iały podwójną sza
tę — ustną i pisemną. Pierw szą tw orzyły salony arystokratyczne, w k tó
ry ch pisarze odczytywali swoje utwory, poddając je w ten sposób dys
k u sji raczej towarzyskiej niż fachow ej3. Szersze jednak dyskusje toczące
1 Por. K, D m i t r u k , W prowadzenie do teorii publiczności literackiej, [w:]
Publiczność literacka, W arszaw a 1982, s. 22—26, 49—51.
2 J. Z i ę t a r s k a , O metodzie k r y t y k i literackiej w dobie oświecenia, [w:]
Rozpraw y U niw ersytetu Warszawskiego, W arszaw a 1981, s. 11—12, 105—111. Szcze
gółowe rozw ażania na pow yższy tem at zostały zam ieszczone w pracy: J. Ś n i a
d e c k i , G atunki krytyczno-recenzyjne na łamach „Gazety Literackiej’’, „Prace
In sty tu tu N auk Społecznych Wyższej Szkoły Inżynierskiej w K oszalinie”, Zeszyt
N aukow y n r 4, K oszalin 1984 (w druku).
3 A. K r a u s h a r , Salony i zebrania literackie warszawskie na sch yłku w.
X V II I i w ubiegłym stuleciu, W arszaw a 1916, s. 6 i n.
się pomiędzy przedstawicielami ówczesnych różnych orientacji literackich
nad tym, czy pozostać przy wzorach francuskich, czy też sięgnąć po no
winki angielskie i niemieckie (czyli co lepsze: kłasyczność czy rom
antyczność), prowadzone były poprzez różne gatunki literackie zamieszczane na
łam ach prasy, która stała się terenem w ystąpień początkujących k r y t y
ków 4. Jedne z periodyków ukazujących się w I połowie X IX w. brały
udział w walce o nową literaturę, inne występow ały po stro n ie-sta rej,
broniąc do końca swego istnienia, tra dycyjnych norm i prawideł. Inną
koncepcję przyjęła redakcja „Gazety L ite rac kie j”. Pismo, redagowane
przez Adam a Tomasza Chłędowskiego, zamierzało w owych dyskusjach
zajmować stanowisko neutralne. Redakcja brała a k ty w n y udział w k o m u
nikacji literackiej, poprzez zamieszczanie publikacji w yrażających sądy
uczestników literackiej wym iany, tj. kry ty k ó w (recenzentów), pisarzy oraz
publiczności czytającej (w tym swoich czytelników i sympatyków), na te
m at wspom nianych gatunków literackich3. Inform ow ała także opinię p u
bliczną o zachodzących ówcześnie (zarówno w kraju , jak i poza jego g r a
nicami) ważnych w ydarzeniach i zjawiskach literackich.
Z przeprowadzonych analiz wTynika, że najbardziej rep rezentatyw nym i
gatunkam i publicystycznym i zamieszczanymi na łam ach „Gazety L iterac
k iej” były recenzje i a rty k u ły krytyczne, umożliwiające współpracowni
kom pisma, a także jego czytelnikom, aktyw ne włączenie się w trw ający
wówczas spór rom antyków z klasykam i postanisławowskimi o nową lite
raturę'. Jakie było. podłoże tego sporu? Otóż nie polegał on — jak dotych
czas sądzono — na starciu elem entów postępowych z obozem obrońców
wstecznych i zacofanych koncepcji. Był to po prostu — na co zwrócił
uwagę K. W yka — konflikt pokoleniowy, którego istota tkw iła w odm ien
nej reakcji dwóch pokoleń na podobną sytuację ideową7. Owa odmienność
w ytw orzyła u rom antyków nową koncepcję ideową, a przedstawicieli k la
sycyzmu postanisławowskiego jeszcze silniej umocniła w wyznawanych
przez siebie doktrynach fiłozoficzno-estetycznych. W w yniku tego um oc
4 Por. T. G r a b o w s k i , K r y ty k a literacka w Polsce w epoce
pseudoklasycy.:mu, K raków 1918, s. 274—310, 591—598, oraz J. K r z y ż a n o w s k i , [W stęp do:]
Polska k r y ty k a literacka 1800—1918, t. 1, W arszaw a (...truncated)