Chłopski ruch literacki w dwudziestoleciu międzywojennym

Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej, Dec 1975

Edward Chudziński

Chłopski ruch literacki w dwudziestoleciu międzywojennym

Chłopski ruch literacki w dwudziestoleciu międzywojennym - EDWARD CHUDZIŃSKI CH ŁOPSKI RUCH LITERACKI W DW UDZIESTOLECIU MIĘDZYWOJENNYM Pojęcie lite ra tu ra chłopska, jakkolw iek obecne w naszej publicystyce, k rytyce literackiej, a także w piśm iennictw ie naukow ym nie od dziś, wciąż dalekie jest od in terp retacy jn ej jednoznaczności. W rozum ieniu potocznym — i nie tylko takim , o czym przekonują różnego rodzaju publikacje z tego zakresu 1 — byw a ono utożsam iane z pojęciem lite ra ­ tu ra ludowa, z kolei z tem atem wsi i chłopa w literatu rze, n iekiedy p ró ­ b u je się ograniczyć zasięg owego term in u w yłącznie do pisarstw a ludo­ wego, wreszcie istn ieje trad y cja w iązania go z klasow ym ch arak terem lite ra tu ry i ta w łaśnie możliwość in terp re ta c y jn a interesu je nas n a jb a r­ dziej w niniejszym artykule. D yskusja wokół lite ra tu ry chłopskiej rozum ianej w kategoriach klaso­ w ych m iała swoje apogeum w dw udziestoleciu m iędzyw ojennym , a ściślej mówiąc — w latach trzydziestych. Chłopska genealogia literack a — nie licząc przypadków jednostkow ych znacznie wcześniejszych — tk w i głę­ boko w X IX w ieku. W tedy to bowiem rodzi się zjawisko, będące w naszej literatu rze sw oistym fenom enem , określane zazwyczaj m ianem p isarstw a ludowego. A ntycypując dalsze rozw ażania możem y powiedzieć, iż w łaśnie 1 Zob. m. in. К. C z a c h o w s k i , Pisarze ludowi. W: Obraz współczesnej litera­ tury polskiej. T. 3. Warszawa—Lw ów ’ 1936. — K. L. K o n i ń s k i , Pisarze ludowi. Wybór pism i studium o literaturze ludowej. Z przedmową F. B u j a k a . T. 1—2. Lwów 1938. — I. F i k : Rodowód społeczny literatury polskiej. Kraków 1938; D w a­ dzieścia lat literatury polskiej (1918—1938). Kraków 1939. — S. P i g o ń : Na drogach i manowcach kultury ludowej. Szkice. Lwów 1939; Zarys nowszej literatury ludo­ wej. (Przed rokiem 1920). Tom wstępny. Kraków 1946; Wybór pisarzy ludowych. Cz. 1. Wrocław 1947; cz. 2, Wrocław 1948; Główne problemy literatury ludowej. W: J. K a p u ś c i ń s k i , Cierniste ścieżki literatury ludowej. Kraków 1946. — M. K a f e l , A. 0 1 с h a, Wieś pisząca. Kraków 1946. — S. C z e r n i k , Chłopskie pisarstwo samorodne. Warszawa 1954. — S. L i c h a ń s k i , Temat wiejski w naj­ nowszej prozie polskiej. W zbiorze: Z problemów literatury polskiej X X wieku. T. 3. Warszawa 1965. — B. G o ł ę b i o w s k i , W poszukiwaniu bohatera chłopskiego. W zbiorze: Literatura a współczesne przemiany społeczne. Sondaże. Warszawa 1972. — Z. Z i ą t e k. T em atyka wiejska. W: jw. pisarstw o ludowe, reprezentow ane w X IX w. przez Ja k u b a K ostuchę, Ju liu sza Ligonia, M acieja Szarka, F erdynanda K urasia, Ja n a Raka, a także innych ludow ych pisarzy kontynuujących lub podejm ujących działalność literack ą już w w. XX, zapoczątkow uje w ielki proces k u ltu raln ej i litera c ­ kiej em ancypacji klas i w arstw dotąd nie uczestniczących w tw orzeniu k u ltu ry ogólnonarodowej. To, co zrazu fascynowało swoim prym ityw izm em i niedostosow aniem do konw encji obow iązujących w kulturze elity, zaczyna przeradzać się w św iadom y swej roli i klasowego c h arak teru ru ch kulturalno-literacki. Proces ten, charakteryzujący się dochodzeniem chłopstw a, jako najliczniejsźej w arstw y w ówczesnym społeczeństw ie polskim, do historycznej i na­ rodow ej samowiedzy, przypadł w łaśnie na dw udziestolecie m iędzyw ojenne. Spowodowało to określone reperkusje polityczne, społeczne i ku ltu raln e. D ynam ika pew nych zjaw isk i faktów — rów nież na terenie lite ra tu ry — w yzw alanych przez owe procesy była tak duża, że odżyły one z now ą siłą po drugiej w ojnie św iatow ej. O dm ienna sytuacja historyczna i spo­ łeczna spraw iła jednak, że w iele — jeśli nie większość — program ów i postulatów w dziedzinie lite ra tu ry czy szerzej: kultury, ukształtow anych w dw udziestoleciu na gruncie ideologii chłopskiej, szczególnie agraryzm u, okazało się (z różnych zresztą względów) nieprzydatnym i, lub w ręcz ana­ chronicznym i. J a k daleko sięgały owe przew artościow ania i w eryfikacje, o b razu ją dzieje pow ojennej „W si” (łódzkiej), na której łam ach rozegrał się kolejny etap dyskusji toczonych wokół lite ra tu ry chłopskiej. W dw udziestoleciu m iędzyw ojennym zagadnienie lite ra tu ry chłopskiej m iało swój odpow iednik w postaci rów nie aktualnego wówczas problem u lite ra tu ry proletariackiej. Jeśli jednak proces kształtow ania się pojęcia lite ra tu ra proletariacka i jego asym ilacji w świadomości k u ltu raln ej o trz y ­ m ał naukow ą d o k u m en ta cję 2,· to klasowe im plikacje term in u lite ra tu ra chłopska oraz rozwój i ew olucja chłopskiej ideologii literackiej wciąż cze­ k a ją na opracow anie. W ydaje się, iż m ożna dokonać tego w łaśnie z p e r­ spektyw y historycznej, bowiem bieg w ydarzeń po 1945 r. oraz kieru n ek przem ian społeczno-kulturalnych i świadom ościowych w Polsce Ludow ej uczynił dzisiaj z lite ra tu ry chłopskiej jako kategorii ideologicznej poj (...truncated)


This is a preview of a remote PDF: http://czashum.hist.pl/media//files/Pamietnik_Literacki_czasopismo_kwartalne_poswiecone_historii_i_krytyce_literatury_polskiej/Pamietnik_Literacki_czasopismo_kwartalne_poswiecone_historii_i_krytyce_literatury_polskiej-r1975-t66-n3/Pamietnik_Literacki_czasopismo_kwartalne_poswiecone_historii_i_krytyce_literatury_polskiej-r1975-t66-n3-s59-96/Pamietnik_Literacki_czasopismo_kwartalne_poswiecone_historii_i_krytyce_literatury_polskiej-r1975-t66-n3-s59-96.pdf

Edward Chudziński. Chłopski ruch literacki w dwudziestoleciu międzywojennym, Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej, 1975, pp. 59-96, Tom 66, Numer 3,