Przegląd czasopism polskich mniejszości religijnych w latach 1944-1990
Przegląd czasopism polskich mniejszości religijnych w latach 1944-1990
Kwartalnik Historii Prasy Polskiej
-
Kwartalnik Historii Prasy Polskiej XXXII 1
PL ISSN 0137-2998
MAREK T. GLOGIER (Kraków)
PRZEGLĄD CZASOPISM POLSKICH
MNIEJSZOŚCI RELIGIJNYCH W LATACH 1944-1990
Zagadnienie prezentowane w tytule opracowania do tej pory nie doczekało się
swej monografii. Mimo posiadania dwóch interesujących syntez, opublikowa
nych na łamach „Zeszytów Prasoznawczych”, hasła o czasopismach religijnych
w Encyklopedii katolickiej i trzech bibliografii bieżących czasopism religijnych,
pochodzących z lat siedemdziesiątych’ - nie dysponowaliśmy dotąd w miarę
kompletną i retrospektywną dokumentacją odzwierciedlającą istnienie dawnych
i współczesnych periodyków będących organami kilkudziesięciu wspólnot
nierzymskokatolickich.
Prezentowane opracowanie, będące w swym założeniu „materiałem do biblio
grafii”, rejestruje oprócz czasopism także biuletyny o charakterze lokalnym,
efemerydy noszące znamię periodyczności oraz kalendarze. Mimo iż biuletyny,
jednodniówki i kalendarze nie są zaliczane do kategorii czasopism, zostały umie
szczone w wykazie ze względu na swą periodyczność lub jej zamierzenie i
zawarte w nich bogactwo materiałów źródłowych, istotnych dla historyka prasy
oraz religioznawcy.
Prowadzone w latach 1988-1990 (i uzupełnione w czerwcu 1991) poszukiwa
nia archiwalne, bibliograficzne, drogą kwerendy pocztowej oraz przy współpracy
przedstawicieli niektórych grup wyznaniowych, pozwoliły na zarejestrowanie
191 tytułów periodyków wydawanych przez 58 ugrupowań religijnych i 5 wyda
wców indywidualnych działających od lipca 1944 r. do czerwca 1990 r., czyli
w historycznym okresie Polski Ludowej. Ponadto rejestr uwzględnia czasopisma
kościołów, które uległy rozwiązaniu bądź zmieniły swe nazwy na przestrzeni
dziesięcioleci, oraz rejestruje wydawców polonijnych, przysyłających częstokroć
swe periodyki do kraju.
Dla wygody użytkownika informacji, czasopisma zgrupowano zgodnie
z przyjętą i stosowaną przez religioznawców klasyfikacją wielkich religii świata
i zgodnie z podziałem na wyznania i kościoły chrześcijańskie w Polsce2. W obrę
bie poszczególnych grup „wizytówki” wydawców ponumerowano i uszeregowa
no według następujących kryteriów: dla wielkich religii - zależnie od czasu ich
1 Artykuły: J. D y r 1 a g a, N ieizym skokatolicka prasa w yznaniowa w PRL. „Zeszyty Prasozna
w cze”, 1988, nr 3, s. 71-79; K. U r b a n, Wyznaniowa prasa nierzymskokatolicka w P olsce Ludowej.
„Zeszyty Prasoznawcze”, 1980, nr 1, s. 65-80. Bibliografie: K. K u c z y ń s k a , Prasa religijna
w P olsce (1945-1970), „Euhemer”, 1970, nr 3/4; A. N i e w с z a s, Piśm iennictwo chrześcijańskie
w P olsce (1971-1975), Warszawa 1978; R. N i r, Bibliografia wyznaniowych czasopism i biuletynów
wewnętrznych w Polsce, „Chrześcijanin w Św iecie”, 1971, nr 13, s. 85-93; Encyklopedia katolicka,
t. III, Lublin 1979, s. 780.
2 K. U r b a n , Nierzym skokatolickie związki wyznaniowe w Polsce Ludow ej (Próba typologii
i klasyfikacji), „Studia Religiologica”, 1982, z. 7, s. 95-110.
trwania na ziemiach polskich, dla wyznań chrześcijańskich - zależnie od ich
bliskości doktrynalnej z Kościołem „większościowym”, czyli rzymskokatolic
kim. Ponadto ujęto w spisie czasopisma neognostycznych organizacji i ruchów
religijnych oraz periodyki chrześcijańskich oraz ekumenicznych instytucji i sto
warzyszeń, a także tytuły chrześcijańskich czasopism polonijnych.
Do końca maja 1990 r. w Polsce zarejstrowanych było 56 kościołów i związ
ków wyznaniowych (oraz 5 nierejestrowanych), skupiających łącznie nieco po
nad milion wiernych3. W poniższym opracowaniu uwzględniono tylko te wspól
noty, które od lat wydają bądź dopiero rozpoczęły wydawanie swych periody
ków. O niektórych innych - np. wydających tylko książki lub broszury - wspom
niano w przypisach. Ze względów formalnych liczbę przypisów ograniczono do
minimum jednocześnie zaznaczając w nich wykorzystaną literaturę przedmiotu.
I. CZASOPISMA NIECHRZEŚCIJAŃSKICH ZWIĄZKÓW RELIGIJNYCH
Polska, od tysiąca lat związana cywilizacyjnie z kulturą zachodnioeuropejską
oraz chrześcijańską tradycją religijną, przede wszystkim z jej obrządkiem łacińs
kim, już od czasów średniowiecza była otwarta na wpływy innych wielkich religii
świata.
Judaizm, wywodzący się z Bliskiego Wschodu, zaznaczył swą obecność na
ziemiach polskich już w XII w. Również islam, także wywodzący się z Bliskiego
Wschodu, za przyczyną księcia Witolda dotarł na wschodnie ziemie Rzeczypos
politej już w XIV stuleciu. Od połowy lat siedemdziesiątych XX w. Polska stała
się terenem zainteresowania licznych nurtów religijnych wywodzących się z Da
lekiego Wschodu. Pierwszym był buddyzm, a 10 lat po nim do Polski dotarli
duchowi mistrzowie hinduizmu. Łączna liczba czasopism związków religijnych
tej grupy obejmuje 15 tytułów.
A. Judaizm. W Polsce reprezentowany jest przez dwie wspólnoty:
1) Związek Religijny Wyznania Mojżeszowego, który po 1945 r. ograniczył
się do (...truncated)