"Prasa polska w rewolucji 1905-1907", Zenon Kmiecik, Warszawa 1980 : [recenzja]
"Prasa polska w rewolucji 1905-1907", Zenon Kmiecik, Warszawa 1980 : [recenzja]
Kwartalnik Historii Prasy Polskiej
-
Zachodnie Rzeczypospolitej” redagował Aleksander Rogalski, literat znany pod pseu
donimem Bolesław Kujawski. Uzupełnienia można by mnożyć.
I jeszcze jedna uwaga. W ydawcy Katalogu nie zdołali odtworzyć żadnego z naz
wisk redaktorów żydowskiej prasy konspiracyjnej, której poszczególne tytuły znaj
dują się w zbiorach Centralnego Archiwum КС PZPR. Myślę, że przy próbie od
tworzenia przynajmniej niektórych z nich mogłaby — być może — służyć pomocą
wydana w ramach włoskiej serii Centro di Documentazione Ebraica Contemporanea
Milano — Ebrei in Italia, Deportazione, Resistenza, Firenze 1975 praca pióra histo
ryka włoskiego Piero Malvezzi Le voci del Ghetto Varsavia 1941/1942. Antologia
della stampa clandestina ebraica a Varsavia (1941— 1942). Przez polskich badaczy ży
dowskiego ruchu oporu nie dostrzeżona, zawiera ona m.in. wykaz konspiracyjnej
prasy żydowskiej, a także wymienia nazwiska 35 współpracowników tej prasy.
Znajdują się wśród nich m. in. nazwiska następujące: Eck Nathan, Feiner L.,
Izmai Herchel, Goldstein Bernard, Grillach Israel, Gutkowski Elija, Laufer
Chammai, Libeskind Nathan, Lifchitz Stanislav, Meirovita Meir, Pav Shlomo, Rosen
stein Rivka, Russ Heinrich, Sneidmill Berk, Svirovska Henika (lub Hennka),
Tennenbaum Mordecha, Tznai Herschel, Vidovsky, Zukerman Yitzhak19.
Tak w ięc owe — w yryw kow e przecież — dane uzupełniające zdają się świad
czyć, iż nawet fragmentaryczne przekazy źródłowe, jakimi dysponujemy, kryją
w sobie sporo inform acji.
Rekapitulując należy stwierdzić, iż niezależnie od zgłoszonych uwag i p ro
pozycji uzupełnień prezentowana pozycja stanowi kolejny, liczący się krok na
przód w badaniach nad polską prasą konspiracyjną.
Stanisława Lewandowska
Zenon K m i e c i k ,
274+2 nlb, ilustr.
Prasa polska w rew olucji 1905— 1907, Warszawa 1980, ss.
Rewolucja 1905— 1907 od wielu lat przyciąga uwagę historyków. W już za
awansowanych badaniach wiele uwagi i miejsca poświęcono prasie, dostrzegając
w niej zarówno niezastąpiony dla rekonstrukcji ówczesnej rzeczywistości materiał
źródłowy, jak i przejaw aktywizacji społeczeństwa polskiego. W obec znacznego
rozproszenia istniejących obserwacji, zbieranych najczęściej w trakcie badań
z dziedziny historii politycznej, istnieje potrzeba spojrzenia na prasę jako na zja
wisko względnie autonomiczne. Sytuacja ta dostatecznie uzasadnia podjętą przez
autora omawianej tu pracy „próbę całościowego opracowania dziejów prasy pol
skiej ukazującej się w Królestwie Polskim i cesarstwie w latach 1905— 1907”
(s. 5).
Program badawczy narzucony przez „charakter i funkcje ówczesnej prasy”
(s. 6) objął analizę kierunków oddziaływania prasy i czynników decydujących
0 jej w pływ ie na opinię publiczną oraz ustalenie rodzajów i grup czasopism
1 ich miejsca w życiu społeczno-politycznym. Z. Km iecik nie ograniczył się do
„form alnego opisu badanego czasopisma z datami ukazywania się, z w ym ienie
niem redaktorów i w spółpracowników” , ale starał się „ukazać jego związek ze
stronnictwami politycznymi i określić jego m iejsce w życiu politycznym ” (s. 9).
Można dodać, że w sposobie ujęcia, wspierając się na swoim wcześniejszym zarysie
tematu w Historii prasy polskiej, znacznie wzbogacił stronę materiałową.
19 Podaję te nazwiska za J. K e r m i s h, Notizie sulla stampa nel Ghetto di
Varsavia, a cura di G. Valabrega, trad, di T. Melauri, Milano 1972.
Książką otwiera rozdział zatytułowany „Cenzura — dziennikarze — prasa” ,
zawierający ogólne wprowadzenie w problematykę prasy lat 1905— 1907. Należy
on do ciekawszych partii książki. Stosunkowo dużo miejsca poświęcono prze
jaw om i konsekwencjom urzędowej kontroli prasy, okolicznościom zniesienia cen
zury prewencyjnej w listopadzie 1905 r., ponownym ograniczeniom nałożonym
w grudniu tego roku przez nowe przepisy, represjom w postaci konfiskat, grzy
wien i zamykania czasopism oraz omijania przepisów przez wydawanie tych
samych gazet pod innym tytułem. Omówiona została też integracja zawodowa
środowiska dziennikarzy, prowadząca do powstania Towarzystwa Dziennikarzy
i Literatów w listopadzie 1905 r., i zasygnalizowane przemiany w sposobie ich
pracy.
Odbiciem aktywizacji politycznej społeczeństwa polskiego był gwałtowny roz
w ój ruchu prasowo-wydawniczego przedstawiony w 6 tabelach zestawiających
dla lat 1904— 1908 czasopisma (osobno legalne i nielegalne) według częstotliwości
i miejsca ukazywania się oraz powstawania i upadania. Treść tabeli 3 Czaso
pisma inne według ukazywania się (s. 25.) jest niejasna (por. komentarz, s. 24).
Nieprzekonywająco wypadła, słabo udokumentowana materiałem źródłowym, ogól
nikowa charakterystyka czytelnictwa prasy (s. 38—40). Jest to zagadnienie, któ
rego waga znacznie wykracza poza problematykę historii czasopiśmiennictwa.
M imo braku pełniejszych danych za lata 1906— 1907 niezbędne w ydaje się przy
najmniej oszacowanie i zestawienie wysokości nak (...truncated)