"Terenowa prasa konspiracyjna ruchu ludowego 1939-1945", Zbigniew Jerzy Hirsz, Warszawa 1977 : [recenzja]
"Terenowa prasa konspiracyjna ruchu ludowego 1939-1945", Zbigniew Jerzy Hirsz, Warszawa 1977 : [recenzja]
Kwartalnik Historii Prasy Polskiej
-
w okresie nikłego w pływu na kształt ideowo-polityczny pisma władz
ZPwN. Owo określenie „najlepiej redagowana” należy rozumieć jako re
dagowanie dopasowane do potrzeb i możliwości czytelnika m iejscowe
go. Podobnie było na Śląsku Opolskim.
Powyższe uwagi nie miały bynajmniej na celu zdyskwalifikowania
metody ilościowej w badaniu jakichkolwiek zjawisk politycznych, w tym
również zawartości prasy. Stosując ją, należy jednakże spełnić podsta
wowe wymogi. Znając inne próby zastosowania metody ilościow ej31 są
dzę, iż jest ona samodzielnym zagadnieniem badawczym z powodu
olbrzymiej pracochłonności i ilości papieru, który trzeba przeznaczyć na
opublikowanie jej sensownych wyników.
Krytyczna analiza pracy J. Chłosty nie prowadzi bynajmniej do
wniosku przekreślającego osiągnięcia badawcze Autora. Wymagają one
różnorakich uzupełnień, mimo m ojego przekonania o tym, iż książka
J. Chłosty stanowi niewątpliwie postęp w badaniach nad prasą polską w
Prusach Wschodnich. W ydobycie jej wszystkich funkcji w ruchu pol
skim, a szczególnie roli w kształtowaniu myśli politycznej tego ruchu,
wcale przecież nie ujednoliconego na wzór ZPwN również w
Olsztyńskiem, jest sprawą dalszych badań. Czy tylko z tego powodu książki nie
kończy rozdział o roli i znaczeniu prasy polskiej? ·
Leonard Smolka
Zbigniew Jerzy H i r s z, Terenow a prasa konspiracyjna ruchu ludow ego 1939—
1945, W arszawa 1977, ss. 468, ilustr., bibl.
Praca Z.J. Hirsza jest kolejnym studium z badań nad dziejami kon
spiracyjnej prasy polskiej w okresie w ojny i okupacji hitlerowskiej.
Rozwój tych badań, szczególnie widoczny w ostatnich latach1, wnosi co
raz bogatszy ładunek faktów o najnowszej historii polskiej prasy, uzu
pełnia obraz samoobrony i aktywności kulturalnej społeczeństwa polskie
go w warunkach zagrożenia biologicznej i narodowej egzystencji. Nowe
publikacje dostarczają też, co jest nie mniej istotne, materiału jdo reflek
sji nad metodą badań, sposobem odzwierciedlenia elementów procesu
historycznego, prezentacją wydarzeń i zjawisk, trybem formułowania
81 J. R a t a j e w s k i , Próba zastosowania m etody statystycznej analizy zaw ar
tości treści na przykładzie w ybranych czasopism śląskich z 1911 r., „R ocznik Historii
Czasopiśm iennictw a Polskiego” , t. 8, z. 2, s. 214—266.
1 J. J a r o w i e c k i , Prasa pod.ziemna w latach 1939— 1945. Studia i szkice,
K raków 1975; M. A d a m c z y k , K ieleckie czasopiśm iennictw o konspiracyjne 1939—
1945 (Noty bibliograficzne), K ielce 1976; H. G a r n u s z e w s k i , Polska prasa k on
spiracyjna na Podhalu w latach 1939— 1945, [w:] P odhale w czasie okupacji, W ar
szawa 1977, s. 91— 105; zob. też artykuły pośw ięcone prasie konspiracyjnej, zam ie
szczone w „K w artalniku H istorii Prasy P olskiej” , 1977, nr 2.
wniosków i hipotez. Dyskusja nad tymi kategoriami nie jest zabiegiem
wyłącznie akademickim. Ma ona tym większy sens, że dotyczy podstaw
metodologicznych historii najnowszej, dziedziny badawczej tyleż m ło
dej, co wiele znaczącej dla samowiedzy współczesnego społeczeństwa
i kształtowania jego kultury politycznej. W ydaje się, że opublikowana
niedawno książka Z.J. Hirsza może być godnym uwagi fragmentem tej
dyskusji, daje bowiem okazję do sformułowania pewnych uwag wykra
czających niekiedy poza ramy jej tematu, ale dotykających spraw, któ
re mają dla historyka znaczenie zasadnicze.
Autor podjął się zadania bardzo trudnego. Zamierzał prześledzić dzie
je ludowej prasy terenowej w Generalnej Guberni oraz przedstawić jej
zawartość uwzględniając przede wszystkim problematykę polityczną
i społeczno-gospodarczą. Temat to w historiografii polskiej nienowy.
Poświęcił mu sporą część swych rozważań B. Gołka2, pewne fragmenty
tego tematu odnaleźć można w pracach poświęconych wybranym aspek
tom wojennych dziejów ruchu ludowego3. Zamysł badawczy Hirsza po
legał na tym, że terenowe czasopiśmiennictwo ludowe zostało potrakto
wane całościowo, jako zagadnienie autonomiczne, zarówno w ramach
ruchu ludowego, jak i w obrazie konspiracyjnej prasy polskiej. Zadecy
dowały o tym, jak pisze autor, „szczególna rola i ogromne zadania” , któ
re przypadły terenowym gazetkom ludowym, a także ich wartość źród
łowa, na tych łamach bowiem „znalazły odbicie wszystkie niemal skom
plikowane problemy nurtujące ówczesne środowisko wiejskie” (s. 6— 7).
Za podstawową bazę źródłową służyły czasopisma konspiracyjne,
przede wszystkim gazetki ludowe, terenowe i centralne, a także zacho
wane akta i druki organizacji konspiracyjnych: AK, BCh, Delegatury
Rządu, KRN. Istotnym uzupełnieniem były wydawnictwa dokumentów
i materiałów ruchu ludowego, wspomnienia, pamiętniki i relacje działa
czy oraz literatura przedmiotu.
Praca składa się z trzech części. W pierwszej zaprezentowano struk
turę organizacyjną ruchu wydawniczego i kolportażu SL „R och ” , a na
tym tle ośrodki konspi (...truncated)