Di Nûçegihaniya Kurdî De Pirsgirêkên Zimanî
Di N??egihaniya Kurd? De Pirsgir?k?n Ziman? (K?rt?e Habercilikte Dil Sorunlar?)
Nevzat EM?NO?LU 0 1
0 O?g?rt. Go?r. Mus? Alparslan U?niversitesi, Fen Edebiyat Faku?ltesi Ku?rt Dili ve Edebiyat? Bo?lu?mu?
1 Peyve?n Sereke: Nu?c?egi?hani? , Wes?angeri?, Kurdi?, C?apemeniya Kurdi?, Zimane? Nu?c?egi?haniye?
Ziman ji bo civat? amureke ragihandin? ye. Lewma lazim e ku ziman bo jihevfemkirina ferd?n civak?, bibe xwediy? standardek?. Ev standard?zasyon j? bi lihevkirina navend ? saziy?n ku perwerdehiy? bi w? ziman? dikin ? bi w? ziman? we?an? dikin, p?k t?. Ev ?end sal in ku bi ziman? Zazak? ? bi ziman? Kurmanc?, ku di Gr?ba Ziman?n Kurd? de ne, li welat? me di zan?ngehan de perwerdeh? t? day?n ? di radyo ? telev?zyonan de we?an t? kirin. Lewma div? ku meriv d?roka niv?s?n ? we?angeriya van zimanan bide ber ?av ? wan tecr?bey?n d?rok? pi?tguh neke ? wisa ?areseriy? ji pirsgir?k?n van zimanan re bib?ne. Ev xebata han ji du be??n sereke p?k t?. Be?a p???n, bi awak? gelemper? qala rew?a d?roka we?angeriya Kurd? ? ziman? we?angeriya w? dem? dike. Di be?a duduyan de j? li ser pirsgir?k?n ziman? y?n n??eg?han? ? we?angeriya ?roy?n hatiye sekin?n ? ev pirsgir?k ? p??niyaz?n ?areseriy?n wan, di bin p?nc madeyan de hatine komkirin.
Kurte ?zet
Dil toplumlar i?in bir ileti?im arac?d?r. Bundan dolay? toplum fertlerinin
birbirlerini anlamalar? i?in de dilin belli bir standarda sahip olmas? gerekiyor.
Bu ise bu dilde e?itim veren ve yay?n yapan kurum ve merkezlerin
konsens?s? ile m?mk?nd?r. Bu birka? y?ld?r ?lkemizde K?rdi Diller Grubunda yer alan
Zazak? ve Kurmanci dillerinde ?niversite e?itimi verilmekte ve radyo ve
televizyon yay?nc?l??? yap?lmaktad?r. S?z konusu dil grubunun yaz?l? ge?mi?i ve bas?n
tarihi g?z ?n?nde bulundurularak ve bu alandaki tecr?beler de ?skalamadan
bu dillerdeki yay?n ve habercilik sorunlar?na ??z?m aranabilinir. Bu ?al??ma
iki ana b?l?mden olu?maktad?r. ?lk b?l?m ge?mi?ten g?n?m?ze bu dillerdeki
yaz?l? literat?r? konu alarak yay?nc?l?k dilini irdelemektedir. ?kinci b?l?mde ise
bu dillerde g?n?m?zde yap?lan haber ve yay?nc?l?k sorunlar? ele al?narak, be?
madde alt?nda toplanm?? olan bu sorunlara ??z?m ?nerileri sunulmaktad?r.
Anahtar Kelimeler: Habercilik, Yay?nc?l?k, K?rt?e, K?rt Bas?n?,
Habercilik Dili
1. Destp?k
Ji bo ziman salixek standart tune ye. L? d?sa j? piraniya zimanzanan
p?naseyeke wiha hevpar dikin ? dib?jin ku ziman bi maneya xwe ya her?
berfireh ? her? diyar, am?r ? wasitayek ragihandin? ye.
Ragihandina zan?n, fikir, tecr?be ? hwd. bi wasiteya ziman p?k t?. Ziman
rehma zeviya fikr ? raman? ye; ji bo raman? axa ??b?n ? ge?b?n? ye. Ziman?
zikmak? ji merivan re mal ? star e. Meriv di v? mal? de dij? ? ?exsiyet qezenc
dike. Ziman fikr ? raman? ji ferd?b?b? derdixe ? dike mal? civat?. Lewma ne
ti?tek? xer?b e ku cudahiya fikr? dibe sebeb? cudahiya ziman?. Loma lazime ku
mirov n?qa? ? devjeniy?n ziman? y?n li welat? me j? li ser v? esas? binirx?ne,
anal?z bike.2
Ez dixwazim derbar? ziman? Kurd? de - ku em d? li ser pirsgir?k?n w? y?n
n??eg?haniy? bisekinin - ?end gotinan bib?jim ? wisa dest bi p??k??iya xebata
xwe bikim.
2. Ziman? Kurd? Ji Do Heta ?ro
Ziman? Kurd? ziman? duduyan e li welat? me ? ziman? ?aran e3 di c?han? de
ji h?la pirb?na mens?b?n xwe ve. Tar?xa berhem?n niv?sk? y?n di v? ziman? de,
ku di gr?ba H?nt-Ewr?pa de c?h digire, digih?je beriya hatina ?slam?. Em van
mel?mat?n han ji berhema bi nav? ??ewqul Musteham F? mar?fet?
Rum?zulEqlam? h?n dibin. Ev berhem j? di sala 856?n M?lad? de ji aliy? alimek? Keldan?
y? bi nav? ?bn? Wah?iyya ve ? di dewra Emewiy?n Endulus? de hatiye niv?s?n ?
ji sultan? w? dem? re hatiye p??k??kirin. Ev zimanzan? han behsa sih pirt?k?n
2 D. Mehmet Do?an, Do?an B?y?k T?rk?e S?zl?k, P?nar Yay?nlar?, ?stanbul, 2008, r. VII.
3 Roger Lescot / Celadet Ali Bedirxan, K?rt?e Gramer, Avesta Yay?nlar?, ?stanbul 2012, r. 3
Kurd? dike ? dib?je ku Kurdan bi alfabeyeke xweser ev behrem niv?s?ne.4 L? ev
pirt?k?n han heta niha h? nehatine d?tin?.
Berhem?n niv?sk? y?n ku cara ewil bi Kurd? hatine niv?s?n ? hatine heta roja
me ya ?roy?n, y?n dewra destp?ka ?slam? ne. Kurdan pi?t? ku ?slam qeb?l kirin,
jiyana wan a civak? ? s?yas? de guher?n ??dibe. Her wisa di ?and ? edebiyata wan
da j? p??ketineke n? p?k t?. Mamostey? Un?vers?teya Harvard a Amer?qay? ?
pispor? ziman ? medeniyet?n Rojhilata N?z Prof. Dr. Merhard ?zady y? ku li ser
Kurdan dixebitiye ? di v? derbar? de pirt?keke gir?ng j? niv?siye, di derheq v?
serdema ku teqabul? ser? destp?ka Musulmanb?na Kurdan dike de wiha dib?je
?Di v? serdema akt?f a tar?xa Kurd de, pi?t? dewra hilwe??n? ya s? sed sal? ya
ku di bin r?vebiriy?n navend? y?n Sasaniy?n ?ran? ? ?mparatoriya B?zans? de
derbasb?y?, di sedsal?n 7an ? 9an de h?za wan a ku ji n? ve ??nb?y? ? hakimiyeta
wan a di siyaset? de, mohra xwe l? dixe. Ev p??ketin di navber?n sedsal?n 10an
? 12an de derdikeve asta her? bilind ? bi awayek? mafdar wek ?Sedsal?n ?slam?
y?n Kurd? dihate bi navkirin. Hakimiyeta Kurdan a siyas? bi saya ko?ber?ya
z?de ? feth?n esker?, (...truncated)