Tożsamość społeczno-kulturowa młodzieży należącej do Związku Młodzieży Mniejszości Niemieckiej w Gdańsku
Magdalena Lemańczyk Tożsamość społeczno-kulturowa młodzieży należącej do Związku Młodzieży Mniejszości Niemieckiej w Gdańsku
Acta Cassubiana
-
M agdalena L em ańczyk
Tożsamość społeczno-kulturowa młodzieży
należącej do Związku Młodzieży Mniejszości
Niemieckiej w Gdańsku
Kwestia grup etnicznych i mniejszości narodowych w Polsce, w tym m niej
szości niemieckiej, odrodziła się po przemianach ustrojowych i politycznych
w 1989 roku, wpływając w istotny sposób na ich losy. Pod pojęciem mniejszości
narodowej rozumiem grupę mieszkańców, „obywateli danego państwa, którzy na
skutek różnych przyczyn historycznych (jak np. przesunięcie granic, migracje)
odróżniają się od dominującej części społeczeństwa (czyli większości) świado
m ością swojej przynależności etnicznej (narodowej). Towarzyszą jej różnice
w języku, religii, obyczajach i kulturze, ale nie zawsze przesądzają one o odręb
nym niż większość statusie etnicznym (narodowym)” 1.
Demokratyczny przełom w Europie Środkowo-Wschodniej ujawnił, że próby
etnicznej homogenizacji społeczeństw w byłych państwach bloku socjalistycznego
nie zostały w pełni zrealizowane. Zachodzące w związku z tym zjawiska społe
czne powodowały znaczące konflikty etniczne, ale też tworzyły now ąjakość2. Co
więcej, renesans etniczności dowiódł, iż kategorie takie jak naród czy etniczność
zyskują na znaczeniu i odgrywają obecnie „ważną rolę w wyobraźni socjologicz
nej, polityce i dyskursach politycznych”3.
O rosnącej roli narodu jako wspólnoty kultury pisał ju ż w pierwszej połowie
XX wieku Florian Znaniecki w dziele Współczesne narody4. Antonina
Kłoskowska stwierdziła zaś, iż „(...) można mówić o zjawisku paradoksalnym: z jednej
strony świat tej epoki dąży do zjednoczenia i jest ju ż faktycznie powiązany siecią
stosunków politycznych, gospodarczych, informacyjnych. Towarzyszy temu jed
nak odradzanie się starych i rodzenie się nowych tendencji narodowego wyodręb
niania i politycznego samopotwierdzania”5.
W związku z nowym rozdziałem w historii wzajemnych stosunków
polskon iemieckich, który rozpoczął się od podpisania przez Republikę Federalną N ie
miec i Rzeczpospolitą Polską traktatów z 1990 i 1991 r. (o potwierdzeniu istnieją
cej granicy i o dobrym sąsiedztwie)6, osoby pochodzenia niemieckiego rozpoczę
ły zakładanie organizacji reprezentujących ich prawa.
Związek Mniejszości Niemieckiej w Gdańsku (Bund der Deutschen Minder
heit in Danzig), wcześniej noszący nazwę Stowarzyszenie Obywateli Polskich
Pochodzenia Niemieckiego w Gdańsku, został zarejestrowany dnia 15 marca 1990
roku przez Sąd Wojewódzki w Gdańsku7. Łącznie utworzono 6 Oddziałów Te
renowych: w 1993 roku w Wierzchucinie, Tczewie, Bytowie, w 1995 roku w Lę
borku, w 1998 roku w Gdyni oraz dołączono organizację Mniejszości Niemiec
kiej w Sztumie, funkcjonującą obecnie jako Oddział Terenowy Sztum. Od 2007 r.
działa Związek Mniejszości Niemieckiej, Oddział Terenowy w Chojnicach.
W opinii Gerharda Oltera - kierownika biura - Związek Mniejszości Niemiec
kiej w Gdańsku (ZMN), wraz z oddziałami, liczy od 4000 do 4500 członków.
Większość osób jednak nie bierze aktywnego udziału w życiu Związku, ze względu
na wiek oraz dosyć duże rozproszenie terytorialne w województwie pomorskim.
W strukturze gdańskiego Związku można wyodrębnić również podgrupy, takie
jak Danziger Club (Klub Gdańszczan), Frauenclub (Klub Kobiet) oraz Jugend
club (Klub Młodzieży), którego członkowie i ich tożsamość społeczno-kulturowa
są przedmiotem niniejszego opracowania.
Tożsamość jest w tym artykule rozumiana - za Antoniną Kłoskowską -
procesualnie, jako subiektywny, samozwrotny aspekt osobowości, który nie może
być traktowany jako ,,(...) naturalna konieczność, ale rezultat kulturowego od
działywania, które może ulec modyfikacji”8. Podobnie zauważa Ewa Nowicka,
pisząc, iż przemiany więzi społecznych powodują, że „(...) etniczna przynależ
ność czy tożsamość przemieszcza się z płaszczyzny oczywistości, nawyku, co
dzienności na płaszczyznę wyborów świadomych lub też ideologicznie m otywo
wanych deklaracji”9.
Ze względu na jakościowy charakter niniejszych badań zostały zastosowane
dwie metody badawcze: wywiad pogłębiony, ustrukturyzowany oraz obserwacja
uczestnicząca10. Powyższe m etody pozwalają zarówno badaczowi, jak i respon
dentowi na swobodniejsze traktowanie rozmowy oraz uzyskiwanie danych i w y
ciąganie wniosków o charakterze bardziej szczegółowym, wliczając emocje, ina
czej niż np. w kwestionariuszu ankiety. Zdecydowana większość pytań w wywia
dzie była otwarta, choć w niektórych celowo zawarto zamkniętą, bądź półotwartą
kafeterię odpowiedzi w celu wysondowania rangi identyfikacji.
Charakter badań był poznawczy, miał na celu zdiagnozowanie aktualnego
stanu tożsamości społeczno-kulturowej młodych osób, które u progu dorosłości kon
struują własne strategie funkcjonowania w społeczeństwie.
Wywiad pogłębiony przeprowadzono w okresie od kwietnia do maja 2007 roku,
z sześcioma respondentami, w tym z dwoma dotychczasowymi liderami Grup (...truncated)